QVOTIESCVNQVE, Amiani carifsime, Ioannis Bapiftæ Flauii
neceffarii mei recordatio fubeft, opinione omnium maiorem animo dolorem capio : nam & amico, affineque amiffo, (is
enim fuperioribus menfibus, ut fcis, cefsit e uita :) cum confuetudine iucunda, tum multorum officiorum coniunctione me
priuatum uideo : & interitu talis medici ac philofophi, oratorisque clarifsimi dignitatem noftri collegii diminutam
doleo. Auget etiam moleftiam, quòd magna fapientium uirorum, bonorumque penuria uir egregius, coniunctifismusque
mecum confiliorum omnium focietate extinctus, & authoritatis, & prudentiæ, fapientiæque fuæ
trifte mihi defideriû reliquit. Doleoque quòd non, ut fortaffe quifpiam poftet exiftimare : æmulum,
aut obtrectatorem laudum mearum, fed focium potius, & confortem gloriofi laboris amifi. Et mehercule iniquo animo
eius interitum pertuli, cum quo certare gloriofus erat, quam omnino æmulum non habere : quum præfertim non
modo numquam fit aut illus a me curfus impeditus, aut ab illo meus : fed contra femper alter ab altero adiutus & communicando,
& monendo, & fauẽdo. Sed quoniam perpetua quadam felicitate ufus ille, cefsit e uita, noftro incommodo,
detrimentoq; doleamus : illius uero mortẽ beneuolentia potius, quam mifericordia profequamur : ne quotiefcunque
de clarifsimo fapientifsimoque Philofopho cogitemus, nofmet ipfos potius, quam illum dilexiffe uideamur.
Inftituenti igitur mihi methodû curãdi comitialis morb- |57| bi referre, quam in huius uiri
optimi gratiam olim fcribendam fufceperam, eoq; ordine, ac dicendi more quo cæperam, nimirum dialogifmo utens, mandare
huic tertio libro : Vincentius Thomafinius neceffarius meus in omni doctrinæ genere pereruditus ab hoc me fcribendi
genere deterrebat, illudque inufitatum pene damnabat : atque alios complureis fingulari uirtute, ac iudicio præditos
uiros reprobare dicebat : inter aliosq; Ioannem Baptiftã Sichicælium, uirum doctifsimum, in primisq; in Platonis
Ariftotelisq; libris egregie peritum referebat : meq; omnino ab hoc fcribẽdi more amouere nitebatur. Hunc quum quæfiffem,
cur illud ipfis non probaretur, nullam aliam afferebat rationem, quàm quòd antiquus iam Platonis fcribendi
modus oîno obfoleuiffet, Ariftoteleusq; receptus fuiffet : propterea quòd loquacior dialogorum forma effet,
quàm fcribendi genus ufum fuiffe, rebus, de quibus tractauit, accomodato. In Dialogis uero iure obiici loquacitatem,
quam in Ariftotelis fcriptis nullam reperiri dicebat. Quibus rebus ita refpondendum exiftimaui, Ariftotelẽ, etfi
admirabili quadam fcientia res naturaleis fcripferit, apertiorem interdum, obfcuriorem nonnumquam fuiffe non eft, qui
iure id neget. fiue pro rerum difficultate, feu ne pafsim quibufcunque hominibus grauifsimæ philofophiæ rationes
patefierent : femper tamen quieto illo ac remiffo, & ad docendum idoneo dicẽdi genere fine multa exornatione
ufum fuiffe. Nos uero, qui Platonis fcribendi morẽ fectabamur, non propterea loquaciorem dialogorum formam effe
exiftimabamus : quòd perfonæ introducerẽtur, quarum quæque longa uteretur oratione, fed tunc
tantum, quum aliqua re propofita non nifi pluribus cogi poffet, qui refponderet, affentiri. In cæteris uero rebus
femper breuifsimum effe, dum fcilicet rem aliquam definiret, & fcientiæ, ut ita dicam, puncto complecteretur.
Nec mirum, quando unumquodque dicendi genus fuum habet modum : atque is aptifsime agit, qui modo | longior, modo breuior
eft, pro rerum temporumue ratione. Accedit etiam, quod in Dialogis perfonæ fingi aptifsime poffunt, quæ difputent,
& uariis ultro citroque argumentis rem propofitam difcutiant, & quafi excudãt quid certi ueriq; ftatui
debeat. Quem difputãdi modum quum M. etiam Tullius inter Romanos fcriptores fecutus fuerit, Iacobusque Sadoletus
Cardinalis amplifsimus noftra ætate admirabilis maxime fecerit, non erat, quod nos etiam eundem fequi fubuereremur.
Quum autem Francifcus Hunulphius, Vincentiusque Francifcucius, neceffarii ambo mei, homines omnium, ut optime nofti, &
difciplina iuris ciuilis eruditifsimi, & ingenio prudentiaque acutifsimi, atque poetarum, oratorumq; tum Latinorum
tum græcorum ftudiofsimi, alterque, nimirum fecundus, in rerum cleftium fcientia doctifsimus, illud idem improbarẽt,
totisque uiribus ab hoc me fcribendi genere auertere niterentur, ea fane ratione, quòd Medicus ueluti & Agricola,
atque Gubernator nõ eloquentia difputationeque, fed ufu fieri foleat : neque fatis multos reperiri dicebant, qui
Dialogos libenter oblectationis tantum cauffa, quin potius obferuandi aliqua medendi uel præcepta, uel remedia legerent,
effecerunt, ut quietum hoc, æquabileque fcribendi genus fufciperem, primumque omitterem. quod quoniam ita ipfis
uifum eft, quorum iudicium probatifsimum femper mihi uifum fuit, Ariftoteleo more etiam quod reliquum eft huius negotii
Deo Opt. Max. adiuuante aggrediar. De hoc igitur toto curandi genere, quod & aliis fere omnibus capitis affectibus
frigidis conuenire nemo non probat, quid fentiam, ne qua curandi pars præterita effe uideatur, (quoniã ita
uoluifti,) difputabo. Quãquam foleo fæpe mirari eorum impudentiam, qui agunt in fcæna geftum fpectante
Rofcio. quis enim fefe commouere poterat, cuius ille uitia nõ uideret ? Sic ego nûc te iubente primum fcribam
de uinuerfa curandi ratione doceboque fus (ut aiunt,) Mineruam. Ac ne diutius demorer te, de omni ifto genere quid fentiam,
perbre- |58| uiter exponam, tradamque etiam fi placet, quæ ego fequi in medendo, quæq; maxime
fpectare foleo. Docuit enim iam multa me ufus medendi frequens, qui omnium magiftrorum præcepta fuperare poteft.
Omnis igitur medendi duplex eft ratio, altera, quam affert ipfa hominis natura, altera, quæ medicorum iudicio ac
prudentia una cum eadem natura comparatur. Nam, ut aliquid ante morborum profligationem agamus, ideft ut morbos, quibus
mederi uelimus, eorum cauffas, cafusque, qui illis contingunt, cognofcamus, deinde ut ualentis confuetudinem, corporisque
naturam profpiciamus, natura ipfa præfcribit : ut autẽ ftatuamus ea, quæ ad eorum curationem conducunt,
quemadmodû iis utamur, id eft uel maxime proprium medici prudentiæ. multa. n. occurrunt remedia, multa, quæ
in medendo profutura uideantur, fed eorum non nulla partim ita leuia funt, ut contemnenda fint, partim ẽt, fiquid
habent adiumenti, funt nõ nunquã eiufmodi, ut infit eis aliquid uitii, neque tanti fit illud, quod prodeffe
uideatur, quin aliquo malo coniungatur. Quæ autem utilia funt, atque firma, fi tamen, ut fæpe fit, ualde multa
funt, ea quæ ex iis aut leuifsima funt, aut aliis grauioribus confimilia, fecerni arbitror oportere, atq; ex medendi
ufu remoueri. Omniû igitur diuturnarum ægritudinum, qualios eft comitialis, medicatio inftabilis eft, uel
quòd haud ex toto deleti funt morbi, aut quòd ex leui quaque offenfa deleti reuertuntur, uel quòd
laborantes æquo animo ferre ufq; in finem non audent. quod fi æquo etiam animo ferant, in uictus tamen ratione
nimis longa delinquunt. In magna igitur animi conftantia dici præftanda, auxiliis uariandis, iucundis, citra noxam
ægro concedendis, ipfoque decipiendo medici uirtus, atque excellentia dignofcitur. Cæterum & æger
fortis fit, cum medico aduerfus morbum confpiret neceffe eft : qui nõ folum corpus tenaciter arripiens ipfum celeriter
tabefacit, & exeft, uerum etiam fenfum magnopere fubuertit, animamque infanam reddit. ueluti primo libro fuit clarifsime
per- | fcriptum. In omni igitur morborum curatione præcipuus unus, ac communis maxime fcopus habetur ad id, quod
eft difpofitioni auferendæ contrarium. Ex hoc uero genere funt cauffæ omnes, quæ fecundum efficiunt
ualetudinem : fecundum uero partem & unicuique difpofitioni contrariis. In morbo igitur comitiali abigendo rationes,
quas uocant, curandi primû colligentur : poftea quæremus utrum eas exequi, fatisque eis facre ualeamus : poftremum
quo modo, & quibus auxiliis illud optime affequi pofsimus, eorumque commodum ufum tum temporis, tum quantitatis ratione
fubnectemus : ita enim in quouis morbo curando faciendum effe, memoriæ proditum eft. Rationes igitur curandi, quum
uel a morbo eiufque caufsis, uel a naturali cuiufque temperatura, aut cli ftatu defumantur, funt diligentiffime
fpectandæ. Quid autem comitialis morbus, qualisue fit, iam fæpe dictum fuit. eft enim cerebri obftructio uel
ex eius contractione ob conuulfionem facta : uel ex crafsis ac frigidis humoribus, uel utroque procedens, hæc uero
unam habet rationem morbo contrariam, nempe meatum reclufionem : cuius falubres cauffæ funt ea medicamenta, quæ
abftergendi, atque fecandi uim obtinent : uel quæ noxios uapores cerebrû afficientes per halitum digerunt.
Quoniam uero in comitiali morbo non præfentis tantum accefsionis ammotionem, (hanc enim natura ulla abfque medica
ope fæpe numero perficere folet,) uerum longe magis prouifionem. ne iterum accefsio redeat, defideramus, ratio præferuandi
erit, ut caueamus, ne, poftea quàm materia illa craffa fuerit ablata, alia itidem eius loco fuccedat. Temperamentû
autem totius corporis quum difficile cognofcatur, tentandum tamen erit illud per ea inuenire, quæ pluribus in locis
apud fpectatæ fidei authores fcripta fue re : atque præter hæc ex ætate totaq; anteacta uita,
quæ nimirum in uitæ exercitatione, uictusque ratione confiftunt. præterea in hac regione, hoc anni tempore,
atque hoc cli ftatu conuerfatione. Cli uero ftatus fi con- |59| trarium morbo temperamentum
habeat, e præfidiorum unum numero exiftit, fin fimilem, morbificarum cauffarum. Quando enim ficcari, calefierique
morbus poftulat, fi hæc præftat, fecundæ ualetudinis materiæ rationem obtinet : fin humectat atq;
refrigerat, ægritudinalibus caufsis eft adnumerandus. Vbi igitur cum medendi indictionibus conuenio, recte habet
: ficubi aduerfatur, inhibenda eius noxa eft, fcilicet reliquorum auxiliorum ficcitate, & calore intentis, auctisque.
Has uero rationes curandi, & fi perdifficile in hoc curando morbo exequi ; eis tamen fatis facere poffumus. ueluti
fecundo libro abunde fuit demonftratum. Etfi enim uarium ac portentofum morbi genus habeatur, terribile in accefsionibus,
& peracutum, & perniciofum, ut quod eius una non nunquam accefsio hominem rapiat : non eft tamen, quòd
aliquando diligenti cura adhibita non recedat præfertim quum recens fuerit, quod & fiquis ex hoc affectu confequi
ualetudinem nequeat, morbum tamen recta uictus rationis inftitutione, rectaque curatione magna ex parte depellet, ac longe
minus æger laborabit. Nihil præterea obftabit, quominus crafsi, frigidique humores morbum conftituentes tenuiores
fiant, alterationem fufcipiant, uacuentur, eorumque generatio ex uictu tenuãte prohibeatur.
Quoniam uero in præferuatione non internas tantum cauffas abditasque amouere, fed & alias etiam omneis cauere
neceffe eft : morbi huius cauffas externas, ac euidenteis particularius inquiremus ab aere exorfi : fubquo & anni
tempora, habitationes, aliaq; id genus complectemur. Vernum igitur tempus fuum opere obferuandum eft : in hoc enim humores
aeris calore diffundûtur, pleniorum corporum exemplo : quæ fi exerceantur, interdum comitiales morbos incurrunt
fufis ac liquatis humoribus exercitatione. Vere enim maxime quæcunque humoris motu nouantur, in metu effe confueuerût
: morborûq. complura genera, in primisque comitiale tû maxime & inchoantur, & repetunt. Quamobrem
recte | plane Galenus ineunte uere purgationẽ in comitialibus hominibus fieri debere præcepit. Autumnus præterea,
ut qui huic malo obnoxiis lõge periculofifsimus exiftit, ob fubitam ad contraria mutationem, eft exacte fufpiciẽdus.
nam fere meridianis temporibus calor, nocturnis atque matutinis, fimulque etiam uerfpertinis frigus eft. corpus ergo &
æftate, & fubinde meridianis caloribus relaxatum fubito frigore excipitur. Sed ut eo tempore id maxime fit,
fic quandocunque euenit, noxium eft. nihil uero comitialeis magis accefsiones, quàm huiufmodi fubitæ temporum
mutationes parit. Quapropter diligentifsme prouidebitur, ne id genus temporum mutationi ægrot° occurat Hyems
uero, quæ fui tû frigiditate, tû humiditate pituitã gignit, uertigines,
attonitos, & cætera id genus mala producit. Pluuiû itẽ tẽpus comitialeis & attonitos,
ueluti, & auftrale parit : fiquidẽ caput oppleat humido uapore, unde & uertigines fiunt : hæ aût
comitiales proxime antecedunt. Idẽ & humi decubitus efficit, ac prope fluuios, & paludes : potifsimû
ubi aer humidus eft, craffus, ac nebulofus : adde regiones frigidas, humidasq; uentos omneis ualidos, uehementem calorem,
frigus maximum, & quicquid corpus noftrum uehementer commouet, ac concutit. mora præterea in fole plurima, calidioris
aquæ in capite perfufio idem malum efficit : hæc enim materias in capite quiefcentes exagitat. & alias
in pleniore potifsimum corpore attrahit. item & odores, (hi nanque & ad aerem referuntur,) fummopere funt deuitandi.
qui etfi fuaues, comitialeis interdum morbos exfufcitant, caputq; uaporibus opplent, & humores commouent : nedum graueolentes.
Siquidem permultos rerum graueolentia, ut gagatis lapidis odoratus proftrauit. funt hæc igitur omnino uitanda :
ut quæ comitiales tum faciant accefsiones, tum factas adaugeant. Aer igitur calidus ac ficcus fuerit, non tamen
initio impẽfe calefaciet, aut ficcabit : alioqui materiæ in capite exiftẽtes liquefactæ ampliorẽ
locum inuaderent, maioremq; propterea obftructionẽ parerẽt. |60| Quum uero corpus uniuerfum
uacuatum fuerit, calidior ac ficcior efto. Lucidus præterea, ac purus effe cõuenit : quando ex tenebris materiæ
occluduntur, calidior uero fiet, ac ficcior, fi in cubiculo ex iuniperi lignis, lauriq;, ac roris marini, atque cæteris
id genus ignis accendatur, etfi a terra diftantior fuerit. ita enim fiet, ut humiditas terræ, atque frigiditas fugiatur.
Ac de aere fatis quidem dictum uidetur. reliqua falubrium cauffarum genera perfequemur a fomno exorfi. Somnus atq; uigilia
neutra modum excedant, alioqui pituitam producent : ille capiti grauitatem afferens, corpusq diffoluens, hæc coctionem
impediens noctuq;, non interdiu neque ftatim a cibo fiat : fiquidem caput multo uapore replet, fi minus proba in eo fiat
concoctio : quæ etfi proba, licet minus repleat, nihilotamẽ minus caput grauat. Quamobrem poft cibum quatuor
ferme horis differetur, aut, quod minus eft, duabus, fatis eft enim cibum in imum uentrem difcendiffe. Obferuandum eft
etiam ne fupinus ægrotus dormiat : fiquidem adeo prauus eft cubãdi modus, ut grauifsimos pariat morbos. quales
in primus funt attonitus, incubo, lethargus, phrenitis atq; id gen° cæteri. Exercitationes profunt, ac frictiones
: Quies uero, quantum fieri poteft, fugienda : modiceq; corpus exerceatur, alioqui natiuus calor frigefceret : quo
non excitato pituita redundaret. Quamobrem Galenus in eo, quod pro puero comitiali morbo laborante fecit refponfo, curationis
fummã in recta ferme corporis exercitatione, & uacuatione conftituit. plurimus tamen motus, ac labor morbi
cauffa effe poffet, ueluti, & quodcunque aliud corpus uehementer exagitans atque concutiens. Loci quinetiam præcipitis
indecẽs confpectus fummopere cauendus : quales funt altiorum, ac profundarum rerum infpectio : fulgura item, arcus
in gyrum cõuerfos intueri, tonitrua audire, & idgenus talia inter cauffas comitialeis affectus excitantes exiftimantur.
fiquidem his fubitis motibus humores exagitantur, & ab omni ualido fenfus cuiufuis fenfiterio. quidam enim in- | tente
fluminis decurfum, aut rotam, quæ circûuoluitur, aut turbinem, qui in orbem agitur, confpicati ceciderunt.
Ipfa uero exercitatio eiufmodi fuerit, ut uniuerfas corporis parteis confirmet, in primisq; caput, ac uentrem, præfertim
quæ circa orificia eius exiftunt. Quomodo autem illud fit faciundum, accipito. Principio quidem, quoniam uehementes
exercitationes caput opplent, dimmittantur : deinde fi necefsitas exigat iftis aliquãdo uti, ut fublimi erectoq;
capite inferiora exerceãtur, atque iis maxime crura. Tertio a paruis lentisq; commotionibus incipiens, ita deinceps
uehemens, ueloxq; fiat, confertim enim ualidiores aggredi exercitationes non imbecillibus modo, uerum & robuftis corporibus
fumme noxium eft. Ambulationes igitur longæ commodæ funt, non flexuofæ, bonum fpiritum reddunt, fub
arboribus myrto, aut lauro, aut inter acres, & bene olentes herbas calamintham, pulegium, thymum, mentam, maxime quidem
agreftes, ac fponte nafcentes : fin harum copia non habeatur, inter humano cultu procreatas. inter has quoque geftationes
longæ, & ipfæ rectæ fiant. Itinera facere bonum eft non fecundum fluuium, ne delabentem aquam intueantur :
uertiginem enim, & comitialem morbum aquæ fluxus affert. Poft ambulationes, loco
tepido uehementer & diu, nec minus ducenties, ut ait Celfus, nifi infirmus erit, æger perfricetur. Eft autem
& frictio inter exercitationes non poftrema habenda, debilibus præfertim corporibus. Sæpenumero enim fit,
ut fi decẽter, uel fola fiat, reliquis deinceps commotionibus nihil opus fit. hæc uero primum continenter,
paulatimq; a fuperioribus ad inferiores ufque parteis, quæ fubter manus funt, deduncenda eft, donec corpus rubefcat,
a brachis, manibusq; fumpto initio : & ita deinceps ad pectus, uentremq; procedendum. pofteaq; crura fricanda, ut
in ea uidelicet ex fuperioribus humidæ materiæ deducantur : & tum demum caput perfricandum. Illud enim
primum aggredi non fatis tutum eft : quoniam, fi redundans fit corpus, ad eam partem, quæ ca |61|
lefacta prior eft, mox fuperfluitates omnes cõtrahuntur, quapropter caput reliquarum partium poftremum citra ullam
pinguedinem fricare oportet, quum in aliis partibus oleum abfque periculo pofsit adhiberi. Caput igitur aliquis fricato,
alii autem duo pectus, & uentrem & duo rurfus alii crura, atque hoc pacto & poft exercitationes, & inter
eas per omnia membra reliqua faciat. Inde enim fiet, ut & citius corpus reficiatur, & minus refrigeretur. Nam
huius quoque præter alia, cura effe debet. obferuare autem conueniet cum alia permulta, tû & hoc, ne confeftim
poft exercitationes palæftram, locum exercitationes egrediatur, uerum poftquam fatis iam fpiritus refederit, &
eius exercitationis conturbatio ceffauerit, interim lintheo caput diutius fricãdum, tum pectine fæpius utendum,
poft hæc uero paulû quiefcere opus eft, quibus rite procuratis, ad prãdium abeat ægrotus. Animi
uero follicitudines, præfertim maiores fi fuerint, negociaque omnia fummopere uitanda, in primisque mæftitia,
quæ iis præcipue fugienda eft, qui pituitæ copiam congerunt, ipfam enim adauget. fic enim complures
in morbum incidunt, dum fe quibufuis de caufsis difcruciant. in quos (ni fallor) maxime quadrat illud, quod dixit Democritus.
fi corpus animum in ius uocaret, non futurum, ut ille muneris male adminiftrati crimen effugeret. nã plus malorum
accipit corpus ab animo, quum is eo non utitur, uti par eft, neque curat, uti debet, quoties enim affectibus fuis, contentionibus,
& curis occupatus eft animus, tû non parcit corpori. Quidam enim leui de cauffa, ut pote ob animi angorem, ceciderunt,
& fi, quibus familiare factum eft malû, hilaritas & bona fpes id genus ægros miferos reddit. nihilominus
tamen uel leuiter irafci interdû iuuat, quãdo natiuus ab ira calor excitatur. Lætitia igitur moderata,
atque hilaritas non minimum prodeft. Quòd ad uacuationem repletionemque attinet, hæc ratio fuerit, ut omnia
excrementa quotidie a fomno rite expurgentur qualia funt, quæ per palatum, nares, aures, ueficam, | alui ductiones
fiunt. Veneri tamen modice indulgendû, alioqui non minimum obeft, quando, ueluti primo libro dictum fuit, paruus
comitialis morbus ex Democriti fententia exiftimatur, & enim cerebrum imbecilli° reddit, maximeque uim eam extrahit,
qua cibus concoquitur, & plurimum fuperfluitatis & redundantiæ gignit. & fi cuifquam fortaffe, qui diutius
ab ea abftinuiffet, interdum emolumento effe poffet, morbos etenim pituitofos curare Hippoc. memoriæ prodidit. Sapienter
enim Alexandrum illum Magnum dixiffe, compertû eft, duabas potifsimum rebus fefe mortalitem fuam intelligere, coitu
nimirum, ac fomno, tanquam fola naturæ infirmitas lafsitudinem, & uoluptates pareret. utraque igitur fi modum
excefferint, non ægris tantum, fed & fecunda ualetudine degentibus uitanda funt. quibus eadem propemodum dicẽda
funt, quæ ueneri dixit Euripides, contingat mihi tui copia, fed contingat moderata : nec unquam mihi defis. fi qua
tamen confueta excretio, qualis, quæ per hæmorrhodes uenas, purgationes menftruas, cohibitam uenerem, cuiufmodi
mulieribus uiduis contingit, fieri folet, retineatur eius noxa inhibenda eft, alioqui mali huius cauffa effet.
Fames præterea ac fitis, quoad eius fieri poteft, cohibẽdæ, illud enim commodi ex eis confequemur, uti
pituitofa materia morbum efficiens minuatur, & concoquatur, atque per halitum digeratur. fames tamen non ufque adeo
ingens fuerit, ut comitialeis accesfiones pariat. fed mediocritate illa aurea fane utemur, ut non nifi necefsitas affuerit,
cibus nobis defumatur. Alexandrie eiufdẽ Macedonis uere Magni perpetuo memores, quẽ dictitare folitum ferunt,
ad prandia νυκτοποριας, ideft, nocturna itinera,
nempe exercitationes & labores, ad cænas ολιγαρισια&nu,
nẽpe prandorium parcitatem perducere folere. Attenuate igitur uictus ratione uti par eft, qua comitialeis cafus
paruos quidem, & etiam incipientes penitus fanat, inueteratos uero iuuat non mediocriter. Nunquam igitur utilis eft
fatietas, fæpe etiam inutilis ni |62| mia abftinentia, fæpe, fiqua intemperantia fubeft,
tutior eft in potione, quàm in efca. Cibus igitur ac potus tales funto. non in hoc tantum morbo, fed & in aliis
quibufuis, uti probi fint fucci, uentrem nec cohibeant, neque halituofi fint, fiquidem morbus ab halituofo plurimum fpiritu
prouenire compertum eft, & qui facile concoquantur, in hoc uero morbo alimenta uitentur, quæ pituitofum fuccum
pariunt, eademque ratione cætera concoctu difficilia. Quæ uero improbi funt fucci, ut in morbis omnibus, fecundaque
ualetudine mirandû in modum aduerfa creduntur, ita huic infenfa maximopere exiftimantur, ut qui plurimum ex humorum
prauitate ac uenenata qualitate proueniat. His igitur, quæ attenuant, ficcantque, quæ tamen infigniter mali
non fint fucci, & quæ caput praua quadam qualitate nõ impetãt, utendum quorum particularem methodû
mox fubfcribemus. Vitanda uero & ea funt, quæ propria quadã effentia, & qualitate hunc morbum committunt.
qualia funt præcipue apium fylueftre, υποσελινον
græci uocant, iecur hyrcinum, caprillumque cibo potuue defumptum, aut odoratum. Per totum uero uitæ curfum
uitãda maxime cruditas, cibus ante concoctionem obitam : isq; crafsi fucci, aut nimis fuauis, Socratisq; perpetu
o præcepti meminiffe debemus, ut eos caueamus cibos, qui non efurientes denuo ad edendum inuitent, cauẽdos
effe potus, qui non fitientes ad bibendum illectent. neq; enim fimpliciter interdixit ; ne his uteremur, fed quatenus
opus fit, uti docuit, ut harum rerum delectationem ad ufum ac necefsitatem accommodemus. hæc enim omnia fiquis accurate
conferuet, ac tueatur, non opus habebit alio quodam auxilio, in primisque illis, quæ dolorem commouent, periculumque
uitæ inferût, cuiufmodi & arteriæ fectio, & caluariæ aduftio & alia permulta, quæ
cruciatum & fupplicium magis, quàm curationem, multis conciliant.
Nunc de particulari uictus ratione, ideft de ea, quæ ad cibus potusque particulares attinet, quibus aut uti in |
hoc morbo pofsimus, aut ab eis abftineamus, deinceps ita ut ordo ipfe poftulat, præcipiendum uidetur. præfertim
quum tantum uim, & utilitatem huius medicinæ partis omnes effe fateantur, in primisque olim Afclepiades, ut
nullum fere aliud medendi genus præter diæteticum receperit. Illud igitur quale fit, & unde ducatur, magna
cum diligentia confiderandum uidetur. quod nõ rei folum magna utilitas eft, fed præcipiendi quoque fumma
difficultas. ita iniquo animo præceptionibus medicis ægrotantes fæpenumero parere affueuerunt. De cibi
igitur potusque ratione, quinq; funt quæ quærantur : unû quid fit, alterum quale fit, quod huic abigendo
morbo cõueniat : tertium quid fugiendum : quartum quatenus : quintum quo fit ordine fumendum. Atq; illud primum,
quid fit cibus ipfe, potusq;, & quo modo noftrû nutriat corpus, uiderint Hippocrates ipfe, & philofophiæ
ftudiofi : neq; enim ad hunc fermonem pertinet. Eft autem (ut ad fecundum illud ueniamus) eft plane medici ciborû
potuumque qualitates exacte cognofcere : uel quòd nonnunquam medicinæ rationem fubeunt : unde morbus fola
uictus ratione perfæpe curatur : uel quòd ipfum medicum politum effe hominem fignificat, quòd eruditum,
quòd ægrotantium amãtem, maximeque quòd morborum perfæpe acutiem, quam medicamentis ualidioribus
dilui non facile eft, cibis potibusque medicinalibus diffoluit. Parcendum autem & maxime quibufdam, ne fiquis temere
iis utatur, incommodam ualetudinem non concitet tantum, fed concitatam adaugeat. Quatenus autem cibis uti debeamus, perquam
diligenter uidendû eft. id quod quarto loco quærendum propofueramus. nam quo ordine cibus fit capeffendus,
facilius iam intelligemus, quum ad ipfa ciborum genera deuenerimus.
Qui igitur præterquam quod tenuem uim habent, probi etiam funt fucci, facileque concoquuntur, neque halituofi funt,
hi utiles maxime exiftimantur : contrarii omnino reiiciunt. Legumina igitur, potifsimumque faba, ut quæ propria
fui effentia tefte Zoar cerebri facultates |63| cogitatricemque in primis perturbat, ac deftruit : farinacea,
aqua fubacta edulia, azima, & fermentata, quæ funt elixa : eaq; omnia, quæcunque demum crafsi lentiq;
fucci, ftatuofa, multorum excrementorum, concoctuq; difficilia funt, omnino funt fugienda. Ea uero falubria exiftimantur,
nempe ptiffana primum, deinde halica, & far. Iam, quod ad carnes attinet, quadrupedes omnes præter hædum,
& aues paluftres improbantur. uitandi & capi funt, cæteræque, quæ uolatu fidunt animantes domi
in caue is faginatæ, alioqui recipiuntur. lac, cafeus, & quæ ex lacte fiunt condimenta damnantur. Pifces
omnes, præterquam faliti, & faxatiles, & ex marinis fola torpedo, reliqui omnes, quemadmodû &
cartilaginea, oftreaceque fugienda. bulbi item, cochlerum, fungi, tubera, radices omnes, quæ edendo funt : oua plusquam
ad mediocrem confiftentiam, decocta, in cineribus affata, uel fricta cauenda. Butyri, & olei & laridi ufus pro
condiendis tantummodo cibis modicus conceditur, alioqui interdicitur. condita uero omnia duabus de caufsis inutilia exiftimantur,
quòd & plus ob eorum fuauitatem affumitur, & quod modo par eft, ægrius cõcoquitur. Piperis,
gingiberis, cafiæ, caryophylli, hiberno tempore modicus ufus efto : a croco uero, & napy, ueluti & a cpis,
aliisque, ut quæ propria fubftantia cerebrum perturbant eodem authore Zoar, penitus abftinendum eft. Mellis, &
faccharis ufus mirandum in modum prodeft : iis tamen; ueluti & aliis dulcibus, aut efculentis aut proculentis ante
omnem cibum uti par eft. quippe hæc etiã affectionem proritant : præcipue in quibus flaua bilis ftomacho
innafcitut. nam hos temperaro uictu alere conuenit : non quemadmodum eos, qui pituitofum humorem congregant, per illa,
quæ omnifariam extenuant humores, & calefaciunt. aceto tamen, acetofisque modice utendum. Salforum uero idoneus
ufus exiftit, potifsimum ante omnen cibum pro extergenda a uentriculo pituita : eisq; talibus utendum, quæ mollem
fubftantiam obtinent. præcipue uero capparibus fale adferuatis ace | to, oleo, facchare, aut potius oxymelite conditis.
hi nãque & fubducunt pituitam, atque attenuant, parteisque eas, qua pollent ftypfi, mirifice roborant. hæ
uero facultates non in fructibus tantum, aut foliis, uerum & caule, & radice, ualidiores tamen in radice comperiuntur.
Verum eft tamen, quod uentriculo infenfos effe aluumque ex turbare Diofcorides memoriæ prodidit. ueluti & Serapion
; qui tamen aceto, fi condiantur, noxam uentri illatam auferri poffe ait. nec mirum, quando falita omnia nedû cappares
quos intelligit Diofcorides uẽtriculo infeftos effe, mordicatione uentri obfunt : quæ tamẽ falfedo uel
leui quapiam in aqua decoctione facta aufertur. Cæteru fal ipfe, falitaq; omnia in comitiali malo id commodi præftant,
quod pituitam a uentriculo extergunt. quapropter a Paulo non improbantur, ueluti neque reliqua falfamenta. Idem munus
& colymbades præftant oliuæ ante omnem cibum efitatæ. Abftinendum effet a fructibus, atque fecunda
menfa, non tantum morbi eius curandi gratia, quàm ad uniuerfam adeo ualetudinem tuendam. hæc enim etfi bono
ftomacho nihil fere nocet, in imbecillo tamẽ coacefcit, fi tamen cupiditas incefferit, non omnibus fimul, aut pluribus
quoque die, fed unum & fimplex effe debet, quod fumitur. neque enim hic philofophis uiuendi modum præfcribere
nobis confiliû fuit, fed & pueris, qui huic malo plurimum obnoxii funt : in quibus tamen optabilifsimum effet
non ob huius modo affectus curationem, fed omnem etiam uitam reliquã his præceptis parere. Illis igitur &
manifefte, & in tempore huiufcemodi edulia, quæ non magnum afferunt incommodum, offerantur : ne forte clanculum,
intempeftiueq; illa fumentes magis etiam lædantur. Solent enim auidius, & copiofus fefe defideratis explere
illi, qui hifce palam uti perhibeantur. & hac quidem ratione multa putris edulia, uel non folubria, dum tamen non
multum etiam noceant, conceduntur. Satius enim exiftimamus ea & palam, & tempeftiue, modoq; debito offerri, quàm
committere, ut hi uehementi cupiditate com- |64| pulfi importune illa confertim, immoderateq; ingerãt.
Si igitur fructus ægrotus concupifcat, ficus recentes maturæ admodum conceduntur : ueluti & uuæ
maturæ recentes, fed quæ fuerint infolatæ. item & aridæ, paffæq;. ficus uero aridæ,
quum humores ad cutim propellant, a neruisq; eos retrahant, & attenuandi uim habeant, calafaciendi, atque ficcandi
comitialibus aptifsimæ creduntur. Pineæ nuces facchare conditæ non interdicuntur : quæ etfi probi
funt fucci, craffum tamen alimẽtum, illudq; non inualidum præftant, proptereaq; non facile concoquuntur :
unde minus probantur. quæ tamen faccharefi condiantur, unaq; conterantur, atque in clibano percoquantur, crafsiciem
faccharis tenuitate amittẽt, atque meliufcule concoquentur. Idem & de amygdalis, auellanisq; nucibus, &
piftaciis propemodum dicẽdum. Iuglandes uero, quum eius fint ordinis, quæ tenue præbent alimentum, &
calfaciunt, improbandæ non uiderẽtur, nifi capiti dolorem inferrent, Auicenna authore, linguamq; grauiorem
efficerent. Sunt & qui linguæ refolutionem eas inferre uelint : propterea dimittentur. Caftaneæ quinetiam
concedi interdum poffunt, quando memoratu dignum exhibent alimentum : easq; huic malo affectis Galenus cõcedit.
Inter fugaces fructus piramalaq; potifsimum rofea, appiaq;, quæ tamen prius fuerint adferuata, paucifsima, raroq;
offerri debent : & pruna fyriaca, hibericaq; recentia, & exiccata, inq. mellicrato mellitiore decocta ante omnem
cibum efitata, uentri mouendo funt idonea : potifsimum fi prandium non ftatim fed aliquãto poft interuallo inchoetur.
Cydonitis etiam, præfertim poft cibum, fi alibi piperis aliquantum, ac gingiberis fufceperit, idonea exiftimatur.
Brafsica, etfi fuccum parit melancholicum, propria tamen facultate comitialibus conferre exiftimatur. hanc enim Diofcorides
tremori auxilio effe fcripfit : nihilq; hac magis neruos tueri Erafiftrati fectatores dicebant. Galenus uero ebrietatem
ea ratione auferre, qua uapores cerebrum impetere prohibet : ueluti & Ariftoteles
in pro- | blematis fcriptum reliquit. In comitialibus igitur interdum improbanda non eft : in eo præfertim genere,
quod a pituitofo proginitur humore. Beta item afparagus, cinara, & quæcunque tandem calfaciendi atque ficcandi
uim pofsident, non prohibentur. Lactuca uero, atque intyba magni tamen æftus tempore conceduntur. atq; ut fumma
quadã cibos, qui praui funt fucci, cõprehendã omnes, qui aut aluû cohibẽt, aut flatuofi,
aut cõcoctu difficiles exiftunt : aut alioqui frequẽtius. aut plus æquo fumuntur, non huic folû
morbo, fed & cæteris oîbus obeffe confueuerût. Cibi igitur potifsimû pituitofi obferuãdi,
qui ẽt fi cæteris fint non falubres, quãdo tamẽ fuccû aut lentum, aut craffum aut frigidum
habent, raro defumẽdi funt. tales autem funt attriplices. blitum, malua, a quorum quidem ufu non omnino funt prohibendi
: fed ne afsidue iftis utantur, interdicendi. Huius generis funt & colocynthis & hac magis etiam cucumeres, &
malo pepones, & mala, & pyra & id genus reliqua, quæ robufto quidem uiro fuperuacua funt : nonnullis
uero guftatu tenus præbenda : mala eft enim horum multitudo quû frigida fint, atque humida. fimiliter &
rapa, & cuncta, quæ radicem edendo habent. præterea quæ acrimoniam caloremque obtinent : ex quo
genere funt omnia, quæ calore caput opplent : ficuti uinum, napy, hyppofelinum, radicula, rhaphanus, crocyum, fmyrnium
: hæc enim fupra modum æftuantia, humorumque pernicioforum exiftunt : Napy, quanquam appofitifsimum alioqui
ad craffos humores difsipandos : hic tamen ut caput impetens uitandum eft. His autem cibis uefcantur, quicunq; acerbitatis
quiddam, & acrimoniæ citra effatu dignam, κακοχυμιαν
odoremque capiti grauem habent. Panis ex optimo tritico fiat, non diu molito, quando farina uetus accefcit : recte fermentatus,
modice falitus, probe confectus, & in furno, moderato calore, optime coctus, recens, & qui fecundum diem non excedat.
Probe autẽ conficietur fi multû manibus elaborabitur : ex hac enim fubactione diffolutio fit farinæ
cõtinuitatis, in parteisq; | uarias diuiditur, glutinofaq; illa continuitas diffoluitur, friabilisq; magis efficitur,
quamobrem melius cõcoquitur faciliusq; madefcit. Hic igitur panis frigidus comedendus, alioqui fi calidus efitaretur,
& fitim pareret, feroq; in uentre defcenderet, illumq; fubito repleret. & fi Auicennas calidum facile concoqui,
feroq; defcendere dicit : à quo tamen Zoar ille uir (uti aiunt) in medicina exercitatifsimus diffentire uidetur.
fi quidem calidû panem a natura non recipi, difficileq; concoqui uoluit. Ego tamen Auicennæ codicem corruptum,
neque facile, uerum difficile legendum effe femper exiftimaui : neque enim fieri poteft, ut quod facile coquitur, difficulter
defcendat : quæ enim coctu facilia funt, facile etiam citoque imum uentrem fubeunt. nam quæ in pane actu reperitur,
caliditas coctionem iuuat quidem, fed quando fero deducitur ad imum uentrem, quo loco cõcoctio perficitur, difficulter
etiam concoquitur. Fermenti uero & falis quod fatis eft, panis hic recipiat, uti glutinofæ farinæ qualitas
per illud, per alterum nempe falem humiditas auferatur. Tantû igitur fermenti recipiet, quod & gufti faciat
fatis, neque acorẽ præfeferat : alioqui improbaretur, ut qui fuccos improbos progigneret, facileque putredinem
fufciperet. Ac de pane quidem fatis hæc dicta funto, quæ cognitionem habent facilem, ufum neceffarium.
Nunc deinceps carnium uim & naturam, quarum eft fylua magna, confideremus. inter quas eæ maxime probantur, quæ
a perdicibus, phafianis, capis libere educatis, gallinaceis, gallinisque defumuntur. columbi item gregatilis, turdi, &
auicularum, potifsimum quæ montanæ, & quæ in dumetis uerfantur. Cæterum ut methodo quadam,
quæ comitiali malo obnoxiis carnes probantur, comprehẽdamus, operæprecium facturus uidebor. fi ea quæ
in commentariis de facultatibus alimentorum Galenus memoriæ prodidit, huic transferam. inter eas uero quæ
comeduntur carnes, quæ ab animantibus iis defumuntur, quæ uolatu fidunt, maxime probantur, ut | quæ
leuifsimum alimentum afferunt, faciliusque quam quadrupedum concoquuntur. inter quas tamen & hædi concedûtur
: ut qui probioris faciliorisq; concoctu fucci carnes præbeant. Sex igitur ordines inter auium carnes ab eodem ponuntur,
in quorum primo perdices attagenæ, columbæ, gallinacei, & gallinæ, phafianiq; numerantur. Turdorum
uero merularum paruorumq; pafferum caro, quo etiam numero turricolæ nuncupati habentur, illis durior exiftit, fecundumq;
in coctione ordinem fortiuntur. has ipfas tuturis, palumbi, anatisq; caro duricie etiã fuperat : quibus omnibus
durior coctuq; contumacior, fibrofiorque pauonis eft pulpa : poft quã anferes, & ftruthocamæli reponûtur,
quos demû grues excipiunt, quæ fextum ordinem obtinent. Cæterum illud perpetuo in hoc affectu eft obferuandum,
ut, quo ad eius fieri poteft, carnes femper calidiores ac ficciores offeramus. Verum enimuero unum me ex Galeni uerbis
maxime commouit : quod columbaceis primum in coctione ordinem dedit : quos tamẽ Auicennas feræ cõcoctionis
effe teftatur. fi tamen penitius introfpiciamus, utrumque uera dicere comperiemus. quam autem ob rẽ illud fiat,
accipito. Galenus enim dum methodum uniuerfalem quandam nos docet, qua probioris fucci carnes ab improbis feligere ualeamus,
illud inquit, & ex iis quæ pedibus, & iis quæ uolatu magis nituntur, commune noffe oportere carnem
adolefcentium longe præftantiorem, quam ætate iam ingrauefcentium effe : florentium, in utriufque medico cohærere
: noxiam non admodum nouellorum, diuerfaque ratione admodum uetulorum. horum enim duram, ficcam, neruofamque effe carnem,
ideoqq; exigui nutrimenti, concoctuque contumacem. contra nuperrimi editorum mucofam, excrementisque refertam, leuius
tamen aluum fubire. Horum autem in cunctis animantibus meminiffe oportere, omnibus nimirum communiter, & ex æquo
has differentias, quas ab ætate defumpfimus, in hærere. Quod igitur ait Galenus columbas facile concoqui,
eas, quæ iam adole- [66| fcunt, quas præftantiores effe uoluit, intelligit, quæ nimirum
uolare occipiunt, maioresque feipis pullis exiftunt. id quod etiam Auicennas, & Auerrhous in collectaneis confirmant.
quod fi Auicennas alibi columbaceos pullos feræ concoctionis effe dicit, non hos, fed illos, qui nouelli, &
adhuc uolatu non fidunt, intelligit : quorum caro noxia eft : ueluti & cæterorum huius ætatis animantium.
columbæ igitur ætate florentes, ut quas calfaciendi uim obtinere Auicennas uoluit, in his affectibus idoneus
cibus habeatur. Quoniam uero inter columbos alii funt gregatiles, filueftres alii, qui aliarum auium more in arboribus
degunt, & qui uulgo Palumbi nuncupantur, horum carnes morbis id genus frigidis, in primisq; comitialibus, & attonitis
omnes fere fcriptores Arabes prodeffe uoluere. Galenus uero nil alius de his fentit, quam quod in tertio coctionis ordine
eos reponit. in eo autem qui de uictu attenuante infcribitur commentario difficilius turdis illos concoqui, multorumq;
carnem excrementorum præftare uoluit. Infequuta tamen ætas propria quadam facultate mirandum in modum hos
affectibus conferre obferuauit. nec mirum, quando noui femper aliquid in arte medica reperitur, quod uetuftiores medicos
latuit. Sunt igitur in hoc affectu palumbi expetendi, qui & fi concoctu contumaciores habeantur, præparatione
tamen, & contritione facilius concoquuntur. Quid quod & Auerrhous etiam ait carnem ueteris columbi & maris
comitiali malo, & neruorum refolutioni perpulchre fubuenire. Caput præterea ac cerebrum leporis quum Auicennas
& Zoar, tû carnem totam Galenus maxime probant : quæ etfi ex quadrupedibus animantibus funt defumpta,
neque probi admodum fucci exiftunt, ob eam tamen, quam cum his affectibus habent familiaritatem, innoxie funt offerenda,
fiquidem experientia cõftare Zoar afferit, tremori partium corporis, earumq; motus ac fenfus priuationi non minimum
opitulari : id quod antiquiorum nullus medicorum fcriptum reliquit ea enim fuit hominis quû | diligentia, tum doctrina,
ut multa nobis experimenta ratione comprobata reliquerit. neque folum illum, fed & Auerrhoum & Razem laudo : qui
etfi plura a uetuftioribus defumpere, multa tamen in medicina perutilia reperiere. Quid etiam quod coturnices
itidem laudant, boniq; eas fucci effe teftantur ? quas tamen Galenus reprobat : quando fefe inquit Athenis uidiffe omneis,
qui coturnicibus uefcerentur, conuulfos ea ratione fuiffe, quod coturnices
ueratri femine, ut pote nocentifsimo nutrirentur. Auicennas item addit, non tantû quod ueratri femine alantur, conuulfionem
parere, neruisq; obeffe, uerum propria quadam atque infita facultate illud idem præftare. qui tamen Galeno, &
Razæ, a quibus omnia fere defumpfit, aduerfari uidetur. fiquidem alter uigefimo fecundo continentis libro, alter
loco iam cõmemorato non aliam ob cauffam coturnicum alimentû reprobat, quam
quod ueratri feminibus uefcuntur, quæ conuulfionem pariunt. Auerrhous item eafdem probi effe fucci, conuulfionemque
haudquaquam parere memoriæ prodidit. Sexto præterea de tuenda ualetudine dû uictus attenuãtis
methodum tradit, Galenus montanas omneis aues laudat. ueluti & tertio de facultatibus alimentorum libro, ubi omnes,
præter paluftres & aquatiles recipit. quibus omnibus fit, ut non aliam ob rationem coturnices
pariant conuulfionem, nifi dum ueratri femine uefcuntur, alioqui probi eas fucci effe crediderim. etfi Plinius non tantum,
quod ueratri femina depaftæ fuerint, uerum ob comitialem etiam morbum, quẽ folæ animantium fentiunt
præter hominen, a menfis defpui damnarique dicit. non eft tamen quod earum caro improbi fit fucci exiftimanda :
quando & pecudes, potifsimumque oues, & capræ comitiali morbo capiuntur : quarum tamen caro iuuenum in primis
nõ improbatur. Cæterum ut omnis rei difficultas auferatur, tutius fuerit ab eis abftinere, quum præfertim
melioris fucci carnes præfto fint. etfi enim coturnices in Italia hoc mali non afferant,
ea fortaffe reddi poffet ratio, uel quod ueratri |67| femine non uefcuntur, uel quod non frequens admodû
eft earum ufus, quandoquidẽ Galenus eos dicebat, qui afsidue coturnicibus Athenis uefcerentur,
conulfione captos uidiffe. Hæc igitur funt fere horum fimilia, uel plura etiam effe poffunt, quæ morbo huic
conferre creduntur, fi rite parata, modiceque defumpta fuerint, quæ quidem fi cum condiendi definitionibus, &
exemplis effudero, abunde me huic negotio fatisfeciffe exiftimabo. Tria funt igitur, quibus ad parandas ægrotis
dapes uti debemus, aut affatio, aut in patinis conditura, aut elixatio. quorum primum genus, quoniam ficciorem hic morbus
exigit, atque calidiorem uictus rationem, magis conuenire, quam fecundum, atque illud magis, quam tertium uidemus, nimirû,
quia affata ficcius præftant alimentû. quæ uero in patinis condiuntur, etfi eorû amplifsima habeatur
fylua, fi tamen calidioribus ficcioribusque condimentis cõdiantur, uel calidiora, ficcioraue pro eorum, quæ
apponentur, facultate euadẽt. Quẽ uero elixæ funt carnes, quum multam ab aqua humiditatem, frigiditatẽque
obtineant, quibus huic morbo oportuna edulia priuata effe debere nemo non probat, propterea defpiciuntur. Neque inficias
ibimus, fi Ariftotel. quarto των μεθεορολογικων
libro affas inquit carnes elixis humidiores effe, magisque propterea nutrire, quando diuerfa ratione affa humectare creduntur,
& elixa hæc enim ab externa aquea humiditate, illa propria, fibique infita humectare exiftimantur. In his igitur
morbis humiditas illa propria, quæ in afsis reperitur, non defpicitur : fiquidem minus neruos tentat, quam quæ
ab aqua in elixis acquiritur. Afla igitur in his morbis magis expectentur. quod fi elixis etiam uti uolueris, anethum,
porrum, oleum, falemq; habere conuenit, ita enim utiliores euadent. Tantifper uero animantium carnes præmortuæ
fuerint, quo & guftui fuauiores, minusque cõcoctu contumaces fiant. in quibus is perpetuo feruãdus eft
ordo, quem Galenus in commentario de uictu attenuante nos docuit : dum animantes ait, quæ carnes ha- | bent modice
duras, & quæ in primo facilitatis coctionis ordine numerantur, quales funt, quæ a perdicibus, columbis,
gallinis atque id genus reliquis defumuntur, fatis effe, fi pridie emortuæ fuerint, quo tempore carnis duricies
emollefcit : faciliusque poftmodum concoquitur. carnes igitur nõ admodû duræ pridie tantum necandæ,
quàm efitẽtur, quæ molliores, minus una die, & quæ duriores, longiori prius tempore occidi
debent. Septimo uero medendi methodi libro carnem inquit iuuenis porculi effe debere, fatisq; effe fi pridie iugulatus
fuerit, nam hefternum, quam recens necatum facilius concoqui. Aeftate fat effe, fi mane emortuus fuerit, ac circa folis
occafum comedatur. quibus ex uerbis colligitur, carnem per diem, quod magis eft, emortuam finendam, antequam comedatur,
uti facilius concoquatur. Cæterum Zoar carnes illico præcipit effe comedendas, quum animantes fuerint iugulatæ,
duodecimq; tantummodo hyeme horas, æftate feptẽ ab animantiû nece dura carne præditorium ftatuit
: ea nimirum ratione, quod quanto diutius emortuæ carnes permanferint, tanto magis putredini fiunt obnoxiæ
: & quo magis putredinẽ fentiunt, eo deterius alimentum præbent. Tamdiu igitur carnes emortuæ funto,
quamdiu molliores fieri fentiantur.
Hactenus cibi omnes
Nunc potum, eiusq; differentias perfequamur. Quoniã uero alius eft potus, dum quis ægrotat, alius dum præferuatrice
utitur medicinæ parte : eius nûc meminiffe operæprecium fuerit, quo in præferuatione uti debemus,
a uino exorfi, de eo, qui in morbi curatione ex ufu effe exiftimatur, ueluti & de cibis, inferius difputaturi.
Vinum igitur dulce, craffum, turbidum, nouum, nigrum omnino dimittendum. Flauo, uel fubflauo facultatis tamen imbecillis,
aut probe diluto, tenuisq; fubftantiæ, ac modice utendum. potifsimumq; ubi recte corpus uniuerfum præpurgatû
fuerit. alioqui frigidi illi fucci a uini caliditate liquefacti per uniuersû corpus difsiparentur. Vinum igitur
largius fumptum, & a balineo maxime, me |68| racum, uetuftum, acre, quod odore caput mouet, repletq;
omnino cauendum. Quod fi quis ipfum fcite bibat, nõ omnino malum fuerit. Nam reuera fi moderate bibatur, &
concoquet, & diftribuet, & fanguinem progignet, & nutriet. proindeq; Zeno, uti ferunt, dicere folebat, quemadmodum
amari Lupini aqua macerati dulcefcunt, ita fe quoque a uino affici. Plenitudine igitur exiftente, & capitis grauitate
imminente, a uino, quodcunque fuerit, abftinendum. Neque mehercule mihi admodum probantur, qui paucifero tãtum
uino utuntur, quando uinum omne fomnum conciliat. non igitur morbi initio propinandum, uerum diutius aquam bibere expedit,
aut oxymali, quod tamen probe paratum, neque ex temporarneum fuerit, atq; multa aqua temperandû, ita enim dulcius
fiet, fitisq; in primis expers. cæterum quo pacto fit illud parandum, infra commonftrabitur. Nunc de cænæ
ac prandii quantitate non in hoc tantum, fed & aliis permultis fine febre magis morbis, quando authores inter fefe
difsidere uidẽtur, dicendum uidetur. Cæna igitur prandio maior fuerit, diuifo, qui quotidie comeditur, pane
(is uero minor efto, quàm ægri faturitas quæritet,) in partes treis : cuius tertia prandium conftituat,
cum iis, quæ aluum molliorem efficiant, efitata : qualia funt holera, aut falfamenta, aut ptiffana probe parata,
aut oliuæ : reliquæ uero duæ panis partes in cæna cû maioris nutrimenti obfoniis abfumantur.
ita enim fieri debere nos monet Galenus. Neque propterea Auicennæ uerba nos perturbent. dum ait. Et ille cuius confuetudo
non tolerat, ut femel reficiatur, diuidat cibum fuû, qui fit minor faturitate fua, in partes treis, & fumat
duas tertias in prandio, & tertiam eius in cæna poft exercitiû fubtile. Siquidem codex ille corruptus
exiftit, Galenoq;, quem hoc loco imitatus eft, maxime repugnat, hic enim in eo quod pro puero comitiali fecit refpõfo
maiorem prandio cænam effe uoluit. quid quòd etiam capite de apoplexia folo pane in attonitis prãdium
cõftitui, in cæna uero aliis ipfos cibis cum pane uti debere uoluit ? | Quòd autem attonitus
comitialisq; affines fint, idemq; propemodum morbus habeantur, differant tantum pro maiori minoriue periculo, eandemq;
propterea & curationem, & uictus rationem expofcant, nemo non probat. Idipfum & Aetius cap. de inflatione
ex Galeno clarifsime docet his uerbis. Cibus autem ipforum diuidatur, ita ut in prandio tertiam, in cæna uero reliquas
duas accipiant parteis. Quòd Auicennæ etiam locus capite proprio fit mendofus, uel Razæ teftimonio
comprobatur, qui cænam ampliorem prandio comitiali malo affectis exhibendam effe contendit. ita igitur locus ille
erit reftituendus. Et fumat duas tertias in cæna, & tertiam eius in prandio poft exercitium fubtile, & fi
Actuarius fecundo de actionibus & affectionibus animalis fpiritus libro appofitum fenferit, ea fortaffe de cauffa,
quòd Galeno, cæterifq; clarifsimis medicis pofterior admodum fuit. hic enim uiuendi eundem feruabat morem,
quo nos in præfentia utimur : quum Galeni tempeftate & prandium & cæna eadem perpetuo hora tum æftate
tum hyeme pararetur. Siquidem prifci illi diem, quicunque ille fuiffet, aut æftiuus, aut hibernus, in horas duodecim
diuidebãt : ad cuius tertiam prandebãt, cænebant ad nonam, quumq; fupereffent horæ dieit res
poft cænam ante folis occafum, (quatuor enim uentriculo ad concoctionem cibi ingefti adfcribuntur horæ :)
ideo lautius, copiofiusq; cænabant : haud ueriti uapores, qui a copiofore cna efferentur ad cerebrum, quum
iam difcufsi fuiffent, antequam dormiẽdi inftaret necefsitas. Actuarius uero, ut qui morem hodiernum in exhibendo
cibo feruabat, in quo per horam, aut quod magis duabus a fommo abftinemus, minorem prandio cnam effe uoluit : ut
qui fi copiofior foret cna, ob fomnum imminentem caput multis uaporibus repleri, atq; ita fpiritus illos animaleis
lædi poffe exiftimaret. Accedit his, quod quum in idgenus frigidis morbis multa adfit cruditas, fi ftatim poft cænam
uberiorem fomnus accedat, ueluti hodie obferuamus, multi adeo uapores confertim, cerebrum |69| impetent,
ut ipfum maxime oppleant, atque refrigerẽt, affectionesque non nunquam lethargicas pariant : qui poftea ad uentriculû
delapfi coctionem impediunt, cruditatesq; pariunt : partesque maxime augent. Galenus uero qui Actuario uetuftior erat,
uetufto etiam more cænam prandio maiorem fore fcriptum reliquit. Maior igitur tunc cæna fuerit, quum interftitii
tantum ab ipfa ad fomnum interceflerit, uti uapores ab copiofiore ingefto cibo elati difcuntiantur atque difflentur. id
enim (ueluti præceptum fuit) quatuor horarû fpatium fuerit. quòd fi minus, parciori cæna utendum
: tantumque nihilominus interualli affuerit, quantum cæna, quæcunque ea demum fuerit, in uentriculo probe
concoquatur.
Tertiam igitur circiter diei horam tertia eius panis offeratur portio cum holeribus aluum fubducentibus, aut colymbadibus
oliuis, aut capparibus oxymelite conditis, aut caricis, aut aliquo alio aluum moliente obfonio, in cæna quæ
reliquæ funt duæ panis partes iifdem, quæ probatæ fuerunt, carnibus offerantur. illud fummopere
cauentes, quòd fi comitialis accefsio, quæ temporum interuallis redire folet, noctu obueniret : aut artificiofa
quadam coniectura noctem moleftam ob acceffionẽ fore confequi poffemus : tunc cæna breuior effe deberet.
dum tamen illud nos lateat, coniectariq; nequeamus, plenior cæna efto. Hactenus igitus uictus ratio.
Illud autẽ uolumus intelligi nos probe tenere aliis quoque rationibus tractari quæftionẽ hanc in medicina
multis & obfcuris : uerû illæ nobis abhorrere ab ufu medico uidentur. Quæ pertinere ad hunc morbum
curandû putamus, ea nos commodius quàm cæteros attendiffe non affirmamus, fed perquifitius & diligentius
confcripiffe pollicemur.
Nunc, ut inftituimus, proficifci ordine ad reliqua pergemus : nempe quo modo, & quibus remedis curandi iam commemoratis
rationibus facere fatis ualeamus, eorumque commodum ufum tum temporis ratione, tû quantitatis fubnectentes. Cæterum
illud prius cogno- | fcendum eft, quod quum morbi huius, quo de igitur materia non eadem perpetuo, uerum aliquando pituitofa,
melancholica interdum exiftat : an et qui ab atro humore morbus progignitur, eifdem perpetuo remediis, quibus & pituitofus,
curetur, quandoquidem omnes fere iisdem propemodû auxiliis pituitofos cerebri affectus, quibus & melancholicos
adiuuant. Vt enim inter multos capitis dolorem referam, eãdem & cephaleæ ab atro humore conftitutæ
curationem adhibent, qua & a pituitofo factæ utuntur. etenim fecundo de medicamentorû compofitione fecûdum
locos Galenus capitis dolorem a calida & frigida cauffa prouenientem tantummodo diftinguit, calindumque a bile &
fanguine fieri, eum uero, qui a frigida, non item. utrum fcilicet ab atro pituitofoue fiat humore. eundem morem &
alii clarifsimi fcriptores Paulus, Aetius, Alexander, Razesque feruarunt. Sed, ut a Raze incipiam, femetipfe declarat
primo ad Regem Manforem libro, ac decimo, cauffamque cur frigidum dolorem non diftinxerit, apponit. fiquidem ftudiofis,
& fi rei medicæ operam non nauarint, uelle tamen fefe auxilio effe fcribit. ideoque non ea fcripturum, quæ
raro obueniunt, nec quæ acutam ex pofcunt perfcrutationem, pollicetur. Quum igitur ftudiofis tantum rei medicæ
fcriberet, qui per fefe optime nouerunt, num dolor, aut quiuis alius capitis affectus ab atro aut pituitofo fiat humore,
eapropter difinctionem non attulit. cæteri uero ea ratione non diftincte locuti funt de affectib° ab atro pituitofoque
humore prouenientibus : quòd quum ater humor in capite redundat, non dolorem tantum parit, uerum & melancholicum
affectum, cuius curatiua methodus ex proprio capite defumi põt. Quod fi præter dolorem, alium quempiam pariat
affectû, qualis fane eft catalepfis, aut comitialis, aut lethargus, aut reliqui id genus morbi, horum omnium curatio
locis propriis petenda eft. quum uero non tantus fuerit, uti uel melancholicum, uel dictorum quempiam affectum, uel dolorem
tantum efficiat, qui & a pituitofo etiam hu |70| more fieri poteft, dolor ille a quouis fiet humore,
eifdẽ fere auxiliis curabitur. quando nullum inter eos difcrimen aliud habetur, quàm quod niger humor maiori
æger attenuatione & calefactione, pituitofus abfterfione minus ille fecantibus, hic ualide abftergentibus atque
fecantibus, medicamentis concoquitur. purgante quinetiam medicamento in atro humore quod atrum, in pituitofo, quod pituitofum
magis expurget, uti folemus. Quum igitur hi proximi affectus habeantur, inque omnibus, præter quàm in coctione
ac purgatione curatribus rationibus conueniant, non iniuria eadẽ methodo curatrice ueteres in iis abigendis morbis
ufos fuiffe exiftimandum eft. Scopi igitur in remedorium ufu ad morbos profligãdos adhibendo ex. Galaleni
arte medicinali defumuntur. quo fane loco nos admonet, ut fi materiam quampiam aliqua corporis in parte defluxam
am mouere animus ferat, altero horum modorum auferendam effe, nimirum, aut quod retrocedat, aut quod per affectam partem
uacuetur : retrocedet autem uel impulfa, uel attracta, uel tranfmiffa, uel aliquo uno horû modorum, uel omnibus.
Per locum uero affectum uacuabitur, partim quidem manifefto, & fenfiliter, partim uero per habitum digefta. Hos autem
recte exequi nequimus, nifi prius corpus uniuerfum uacuatum fuerit. Nam fi fcarificationibus, aut fectionibus fenfiliter
uacuabitut, plus ratione excitati doloris attrahetur. quòd fi calefacientibus difpergere tentabimus, plus erit,
quod ui coloris ad partẽ attrahetur, quã difperfum fuerit. quòd fi in eo elaborabimus, ut quod influxit,
retrocedat, corpus plenum non admittet. Ad hæc igitur ambo corpus uniuerfum prius uacare neceffe eft. Primus igitur
fcop° nõ in hoc tãtû morbo abigẽdo fed & aliis quã plurimis, toti° eft corporis
uacuatio quẽ fequitur reuulfio, tert° erit repulfio, quartus materiæ concoctio, quintus uacuatio, fextus
partium imbecillû roboratio, cafuumque, fi qui affuerint, ammotio. Corporis igitur uniuerfi uacuatio, quum bifariam
perficiatur, nimirum fanguinis mif | fione, ac purgatione : a fanguinis mifsione perpetuo incipere debemus. ita enim Hippocrates,
ipfumque fequutus Galenus præceperunt. An uero in comitiali morbo mittendus fit fanguis, ex morbi magnitudine quis
coniectabitur, fi enim morbus, quicumque is fuerit, magnus exiftit, ætate, uiribusque conftantibus perpetuo mittendus
eft fanguis, ueluti quarto de ratione uictus in morbis acutis libro Hippocratus fcriptum reliquit per hæc uerba.
Quod autem quis repente obmutefcat, uenarum intercaptiones occlufionesque faciunt, fi fano abfsque occafione, uel ingenti
aliqua cauffa id contigerit. quem locum exponens Galenus per αφονιαν
hãc, ideft uocis carentiæ cafum, inquit, huiufcemodi cafus Hippocrates fententiauit, nempe comitiales attonitos,
fyncopas cardiacas, in quibus omnis uocis defectus confpicitur. His igitur quum plurinum a pituitofo conftituantur
humore, mittendum tamen fanguinem effe præcepit contextu fequenti, dum ait. Venam igitur brachi dextri internam
fecare oportet. illudq; ipfum in his affectibus confirmat Galenus
libro de morbis curandis duodecimo, ubi & in lethargo caro cathocho, attonito, comitiali inter initia fanguinem mitti
debere contendit, dû ita fcribit. Itaque fecanda in talibus affectibus uena eft ftatim ab initio, fi modo tum ualens
uirtus fit, ut fine noxa fanguinis mifsionem ferat, ac nihil eorum prohibeat, quæ de fecanda uena retulimus, ficuti,
uel crudi humoris copia, uel puerilis ætas, uel anni tempus, regioue, in qua fit extremus aut calor, aut frigus,
& reliqua. Neque propterea fanguinis mifsionem prohibẽt ea Galenus uerba, Nempe fi adfit crudi humoris copia,
quando non de crudis humoribus in uenis exiftentibus fermo ipfi eft, uerum de iis, quæ in uentre, atque uentriculo
tantum modo continentur quemadmodum libro eiufdem nominis nono atque undecimo feipfum declarat. quos locos referre uifus
eft, dum ait. ac nihil eorum prohibet, quæ de fecanda uena retulimus. Sanguis igitur inter |71|
horum morborum initia mittendis eft. etfi Razes, ac Mefuæus huius alioqui neceffarii remedii in comitialis morbi
curatione non meminerunt. rati fortaffe in morbis frigidis fanguinem mittendum non effe, fed profecto Galeni fententiæ
immemores fuiffe uifi funt : qui in morbis magnis perpetuo uenam fecundam effe contendit : modo eorum, quæ dicta
funt, de pertundenda uena præceptorum nihil prohibeat, quum tamen Auicennas, Paulus, Aetius, Galenus, cæterique
methodum uniuerfalem conftituerint, nempe quod in omni magno capitis morbo femper fanguis mittatur. cui auxilio fi morbus
omnino nõ cefferit, medicamento poftmodum purgante utẽdum effe uoluere. Nunc, quæ uena fit in comitiali
morbo pertundenda, confideremus. illud autem his potifsimû notis deprehendemus. nempe fi capitis uena tumens plenaque
appareat, tunc enim non ab uniuerfo tantum corpore fanguinem mittendum, fed & a capite indicat. Quòd fi neque
illius uenæ tumor, ruborque & plenitudo affuerit, interna tunc incidenda occurrit. hæc enim uelocifsime
& plurimum ex his, quæ principes funt partib° corpus euacuat, atque in acutifsimis propterea morbis ad eam
fefe confert Hippocrates. hæc autem dextri brachii interna efto : ut quæ iecur magis fpectet : a qua tantum
fanguinis auferatur, quantum medicis, qui eorum curationi præfto erunt, fatis fore uideatur : neque enim huc omnia
conferre nobis confilium fuit, qui methodû tantum hofcurandi morbos docere propofuimus. Vbi igitur uel naufea, uel
retundantis in uentriculo pituitæ nota affuerit, uomitus præcipue citabitur. fi ægrotus aut facile uomat,
aut uomitui fuerit affuetus. de inaluus fubducetur eorum aliquo, quæ leniendi facultate prædicta funt. medicamentorum,
quibus rite procuratis in præferuatione fanguis ftatim ex poplite, aut talo mitetur : ueluti nos admonet Galenus.
quòd fi comitialis accefsio paulo ante facta fuiffet, materia iam in capite redundante ex humerali potius detrahendus,
præfertim quum ægrotus ab accefsione conualerit : ac ui- | ribus antea recreatis. His igitur rite peractis
magnitudo morbi exquirit, uti corpus etiam uniuerfum purgetur : quibus uero medicamentis, diligenter attendere opportet.
nam & potionibus purgantibus, acrioribusq; clyfteribus uti poffumus. Quod enim ex fanctimonia medicamentum, caftorioq;
cõficitur, mirandum probatur in modum. Habet autẽ caftorii fcrupulos duos, treifue, fanctimoniæ fcrupulum.
hoc enim pacto Alexander Trallianus Paulus, & Auicennas conficiunt. Neque mehercule funt audiendi, qui, prifcos authores
improbantes, fanctimoniã aiunt in morbis hifce frigidis ex ufu non effe : quum potius colocynthis, agaricus, turpethe,
atque id genus medicamenta effent deligenda. quæ res a ueritate quantum fit aliena, ex eo cognofcemus, fiquid fanctimonia
purget exacte fciemus. Diofcorides igitur bilem atque pituitam per inferna ducere, Paulus flauam magis bilem quàm
pituitam purgare ait. pituitam igitur una cum bile, non igitur bilem tantum expurgat. etfi enim colocynthis, & reliqua
id genus medicamenta pituitam magis, quàm bilem, eamq; ab articulis, neruisq; magis, fanctimoniaq; non nifi a uenis
expurget : non eft tamen, quòd ea in hoc morbo improbetur. quando in præfentia non pituitã a capite,
uerum materias, quæ uniuerfo infunt corpori, ducere nobis confiliû eft. Quinimo Auicennas prima libri tertii
fectione in Apoplexiæ curatione materiam craffam illam pituitofam in capite exiftentem ufque adeo uaforum ora obftruere
ait, ut, nullum purgans medicamentum eadem referare, atque eandem materiam educere queat. Quum igitur fcopus fit, eas,
quæ in Iocinore, parumque ultra iecur exiftunt, materias extrahere, fanctimoniaq; illud ipfum optime præftet,
non eft cur ifti ueteres medicos amplifsimos laceffant : fi fanctimonia corpus uniuerfum purgetur : præfertim fi
biliofior temperamento ægrotus, uenasq; latas natura fortitus fuerit : quum Auicennas etiam, quem tantopere admirantur
hoc eodem in morbo profligando fanctimonia utatur. Nec mihi fane probantur, quæ illi |72| obiectant,
pituitofum in uentriculo exiftentem rectius colocynthide, quàm fanctimonia purgari : quãdo ignorare prorfus
fatentur humorem in uentriculo decumbentem uomitu eiiciendum, non effe purgandum. fanctimoniam præterea in uniuerfi
corporis purgatione idoneã magis effe conftat, ut quæ fluentes humores tenuesq; colocynthide magis expurget,
qui morbi initio tenuiores exiftunt. Prifcorum igitur medicamentum ex fanctimonia caftorioq; confectum idoneum maxime
in comitiali morbo curando effe, pro uniuerfi corporis purgatione his rationibus comprobatum eft. Clyfteribus præterea
acrioribus prifci olim ad hunc etiam ufum medici partim ad purgandum, partim ad reuellendum ufi funt. in quibus colocynthidem,
agaricum, atque idgenus alia medicamenta ob rationes commemoratas non commifcerem : quando pituitam in capite redundantem
exagitarent potius, quàm educerent : ueluti iam fupra ftatim præceptum fuit. His igitur alia potius cõmifcenda
fuaferim, quæ fanctimoniam recipiunt, qualia potifsimum funt, uel quod e rofarum fucco conficitur celegna, uel quod
ex palmæ fructu, quod διαφονικων nuncupatur, uel quod
indum, & huiufcemodi reliqua. Sunt autem & qui eofdem clyfteres in comitiali morbo abhorrent ; ut qui motum naturæ
aduerfum moliantur. multisq; illud rationibus, atque antiquorû authoritatibus, in primisq; Hippocratis adftruunt,
qui in aphorifmis ait. Quæ ducere oportet, quo maxime natura uergit per loca conferentia eo ducere oportet. quum
autem in hoc affectu pituitofus potius humor caput repat, uomitu non clyfteribus idgenus acrioribus uacuandus. Idem præterea
author libro de ratione uictus in morbis acutis quarto idpifum clarius edocuit. Siquidem in morbo magno, qualis eft attonitus
in primis, fi per fanguinis mifsionem nihil leuatus ægrotus uideatur, ad eam, quæ per fuperna. nempe uomitum
fit, purgationem deueniẽdum effe præcepit. Si igitur (inquiunt) Hippocrates per fuperua purgat attonitos,
& nos itidem in comitialibus attonitis af | finibus eandem per fuperiorem fedem uacuationem moliri debemus. Item eodem
propemodum in loco, in morbis inquit magnis fanguinem prius mittendum effe, deinde ab eo purgationem faciendum. non igitur
in comitiali malo utrunq; expoftulante clyfteres iftiufmodi acres conueniunt, quin potius purgatio exercenda. Clyfteres
ad hæc, quû humores a capite expurgare nequeãt, refpuendi uidentur. purgans quinetiam medicamentû,
fi purgandi munus obire debet, in uentriculo prius conficiatur oportet : quod tamen per clyfteres inditum inteftinis concoqui
ac perfici nequit. Iecinori demum uentriculoq; clyfteres, potifsimum, qui acriores funt, quum non mediocriter obfint,
funt fugiendi. Quæ tamen omnia facile, unaq; tantum fere folutione diluuntur. nempe quòd clyfteres acriores
in id genus affectibus idem fere munus præftant, quod medicamenta purgantia. Cæterum iis duplici ratione utimur,
altera quam Hippocrates quarto de uictus ratione in morbis acutis libro memoriæ prodidit, dum ait. At fi æger
ob copiofam fanguinis mifsionem imbecillior fuerit, clyfmû tertio quoquo die uentri infundes, donec in tuto ægrotus
fuerit. quam fententiam declarãs Galenus, fi uero imbecillior, inquit, æger tibi uidebitur, uel propter fanguinis
ablati copiam, uel ob aliam quamuuis rationem, purgationis uice clyfterem tertio quoque die infundes, nempe relaxato per
fanguinis mifcionem corpore, quod ex morbi ficis humoribus qualitate uitiofum fuperfluit, per clyfterem id uacuari iubet.
Quod autem eo loci clyfteres acriores, non eos, qui leniendo proficiunt, Hippocrates uelit, Galenus declarat, dum ftatim
ait. Quod autẽ fcopus illi fit non folum alimenti excrementa fubducere, uerum quoque & pafsim locum expurgare
manifeftum eft. Altera uero ratio, qua in comitialibus, iisque fimilibus affectibus acrioribus clyfteribus uti folemus,
eft, quoniam per eos non humoris tantum noxii aliquid educimus, uerum & a fuperioribus partibus reuellimus, &
a capite deriuamus, qui fcopus in his affectibus eft ma |73| xime fufpiciendus. Quum igitur ait Hippocrates,
quæ ducere oportet, quo potifsimum natura repit per loca conferentia, eo ducere oportet, id fane fentit, fi naturæ
motus ille ex ratione factus fuerit. tunc enim finendus, neque ullo pacto reuellendus. Quod fi natura, (uti plerumque
contigit) moueat per loca minime conferentia, medicus tunc exercitatus & natura prudens reuulfione naturam coarguere
debet. Quoties igitur cumq; medici confilium extat, euacuationem moliri, ea ducere debet per loca conferentia, per quæ
natura repit, quû uero & ducere fimul atque reuellere eft animus, naturæ motui reluctari omnino debet.
Hanc rem præclare fane declarat Galenus in aphorifmis, qui dum eum exponit, qui quinto legitur libro, Dolenti partem
capitis pofteriorem recta in fronte uena incifa prodeft : nõ folum inquit ftudet Hippocrates ubi fit opus, uacuare,
fed cum auerfione. & reliqua. eodem igitur pacto acrioribus clyfteribus non purgandi tantum (id enim medicamento per
os fumpto, aut uomitu fieri fatius foret,) uerum & reuulfionis gratia, uti mos eft, & deriuationis. Quod aût
quarto de uictus ratione in morbis acutis libro obferuauit Hppocra. non eft quod noftræ reclamet fententiæ.
fi quidem attonitus ille morbus non ob capitis tantûmodo, uerum & ob totius corporis plenitudinẽ factus
eft. ufque adeo enim corporis uniuerfæ intercipiuntur, occludunturque uenæ, uti repente corpus uniuerfum fenfu
priuetur ac motione, atque propterea ægrotus ueluti mortuus concidat. Non igitur Hippocratis erat propofitum a capite
materiam auertere, uerum tantummodo euacuare. Quoniam uero fanguis, & qui in ipfum defluxi erant uitiofi humores,
ut qui ob refrigerationem a uenarum plenitudine fpiritus permeare non permittente factam, concreti erant, purgari nequibant,
ideo uomitu potius, & per fuperiorem fedem purgabat qui etiã præter quam quòd multum pituitæ
a uentriculo excernit, illud etiam boni præftat, quod capitis etiam grauitatem aufert, quemadmodum Auicennas etiam
memoriæ | proddit. etfi igitur Hippocrates in attonito morbo uomitum fuadet, non propterea clyfteres defpicit. quãdo
per eos non uacuationem tantum; uerum & auerfionem confequimur. Quod autem poft fanguinis mifsionem in morbis magnis,
fi necefsitas urgeat ; medicamento purgante fit utendum, ex Hippocratis fententia libro eiufdem nominis quarto nemo non
probat, non eft tamen quod id genus acriores clyfyeres non funt ex ufu : quum purgantis medicamenti uicem fubeant, (purgantia
enim medicamenta recipiunt :) eorum igitur ufum maxime collaudarim in his affectionibus : præfertim quum
non ualidiore purgatione indigemus, quippe qui una cum purgatione quam faciunt, a capite etiam auertunt.
Quòd uero caput non purgent, omnes uel mediocriter in arte medica exercitati nouerunt. quando uentriculû
& iecur tantummodo purgant : uerum a capite reuellere in animo eft. Quod etiam dicebatur, medicamentum omne purgatorium,
ut munus obeat fuum, in uentriculo prius conficiendum, non in teftinis, proptereaque non clyftere, fed medicamento purgante
uti nos debere, quod in uentriculo conficiatur, noftræ non reclamat fententiæ. quando facultas concoctrix
illa non in uẽtriculo tantû, fed & inteftinis, licet non admodum firma, exiftit. quamuis enim medicamentum
per clyfteres inditû non ita belle in inteftinis conficiatur, quia tamen amplã euacuationem cõfequi
nolumus : fat nobis uidetur. Nec eft quod quifpiam admiretur clyfteres acriores uentriculo atque iocinori infenfos effe
: quando nullum eft medicamentum adeo innoxium, quin aliqua ex parte noceat. neque propterea eadem reprobare debemus,
quum fi parum obfint, multum tamen reuellendo proficiant.
Quoniam igitur de clyfteribus fatis multa dicta funt, nûc reftat, ut de iis rebus, quas uomitu dicatas effe dicebamus,
nimirum quibus medicamentis fiat, & an in comitiali malo fit ex ufu, perfcribamus. Vomitum igitur ueteres non improbarunt,
tum uti humores in uentriculo exiftentes pituitofos uacuarent, tum uti a capite etiam |74| reuellerent.
Cæterum non temere in comitialibus exercendus : potifsimum fi affectio primogenio in capite fuerit. quæ fi
a ftomacho originem duxerit, iuuantifsimus exiftimatur. quẽadmodum Paulus atque ipfum fectatus Auicennas memoriæ
prodiderunt.
Hæc autem in uomitione exercenda methodus feruari debet, iis potifsimum, qui difficulter euomût, uti prius
ea calefiant, quæ os uentriculi circunftant loca, & manus & pedes : aquamque calidã, aut hydræleon
ægrotus epotet. quod fi neque hoc modo pofsit euomere, digitos, aut pennas demittens prorritet, quod fi neque ita
uomitus fuccedat, rurfus huic oleum calidum, quam optimum inueniri poteft, exhibendum. folet enim fæpius oleum non
uomitum tantum citare, uerum & uentrem molliorem efficere. Eft autem hoc non paruum bonum præfentibus rebus,
quem tamen cum ueratro ciere fi uolueris, hoc modo paratum propinato. Illum autem cû ueratro concitabis, quum morbus
uetuftus, & contumax fuerit, ut mitiora contemnat remedia. tunc enim iis utẽdum erit, quæ largius extenuãt,
& totum affectum abfcindunt : præfertim ea purgatione, quæ albû ueratrû recipit. cuius defcriptio
ex Alexandro ita habet. Baccarum Lauri purgatarum filiaquæ octo, olypiadis, piperis albi, cuphorbii, ueratri albi
fingulorum filiaquæ octo, hæc omnia tunfa, fingulaque ponderata, quemadmodum etiã frciptû eft,
dato una uice ex colocynthidis diluto, quod in hunc modum parabitur. Colocynthidem probe prius paratam, purgatamque, ut
nihil interni feminis, neque lanuginis relictum fit, fapa repleto : finitoque ipfam in calido cinere a uefpere ad primum
ufque diluculum per notefcere : atque ita dato, ut auxilium maximum : quod & uomitu plura ualde craffa, & lenta
recrementa repurget : ac ter quoque aut quater eo utitur, non ita multis (ut Celfus notat) interpofitis diebus. fic tamen,
ne iterum unquam fumatur, nifi ægrotus conciderit. fecundû purgationem panis exiguum mulfo intinctum dato
: mediis autem diebus uires eius erunt reficiẽdæ, quibufdam | præterea quæ fcriptæ funt,
adiectis. nam & uiribus opus eft. Cæterum illud fcire conuenit, quod in iis qui uentris ofculum imbecillum,
& bene fenfile habent, non album ueratrum, fed nigrum potius purgationi iniiciendum eft. fic enim datum fine moleftia
purgabit, & proficiet, præterquã quod neque uiolẽtos uellicatus inducet. Alii hoc modo ueratrum
paratum exhibent. Veratri nigri optimi fextans, in aquæ hemina diebus quinque maceratur, atque ad aquæ tertias
incoquetur : ubi exprefsû ueratrum eft, aquæ mifcetur mellis tantundem, excoctum ufque ad fpifsitudinem laboranti
exhibetur, nimirum uomitionibus affueto, probeque concoctione defuncto, & cui aluus refponderit uel fua fponte, uel
clyftere femel, bifue iuxta uirium rationem follicitata. Quòd fiquis medicamentum per os abominatur, omnino autẽ
ueratri potionem requirit, glans ex albo ueratro tunfo cribratoque, deinde cocto melle excepto fuperiorem uentrẽ
purgat. pondus igitur ueratri fint drachmæ duæ. Cæterum glans circumaptetur, aut uinciatur ftuppa folidiore,
cuius initium extrinfecus per fedem recipiatur, quo glandem, ubi fatis purgando profecerit, auferre ualeamus. hic enim
modus purgat abfolutifsime, neque fuffocationem, aut aliud quoddam periculum inducit. Poteft & per clyfterem infundi
ad uomitû eliciendum : quẽadmodum refert Paulus ex Anthylli experimento. fiquis uero ueratrum abhorreat, promptifsimum
ad uomitû eliciendum eft cyprinum oleum digitis aut pennis in id intinctis demifsique in guttur. Item nardi gallicæ
radicum denarii feptem ex mulfa poti furfum ualenter purgant. Radicum item betonicæ quinque aut fex denarii cû
mulfa fumpti. Bulbi uomitorii radix fi per fefe eftur, aut eius decoctum bibitur, uomitiones repræfentat. Frictiones
uero, & deligaturæ, & cucurbitulæ ex eorum genere habetur, quæ tantummodo auertunt quorum omnium
particularius infra meminerimus. Ac de eo quidẽ auerfionis genere, quod uomitu peragitur, fatis dictum eft. Nunc
de eo, in quo utilitas etiam non parua adiun- |75| gitur, quod tamen caput particularius cerebrumque
repurgat, nimirum quòd pituitã modo e naribus per fternutamenta euocat, modo ex ore per pituitam ducentia
dicendum uidetur. Vtrû uero morbi initio, & ante materiæ concoctionem innoxie fint exhibenda, eadem ferme
ratione fciemus, qua & in febribus ex humorum putredine factis ante materiæ concoctionem fudorem urinamque ciemus,
frictionesque fuademus. quæ tamen omnia leuibus quibufque auxiliis factitari debent. ita in præfentia præpurgato
corpore uniuerfo id genus particularibus cerebri purgationib° audacter uti poffemus, leuibus tamen auxiliis eafdem
molientes : natura præfertim per ea loca euacuationem aliquam tentante, quam tum ante etiam concoctionem crudi
humoris adiuuare debemus. His igitur, concocta morbi materia, uti debemus : quòd fi ante coctionẽ, uel quòd
natura per eadẽ conferentia loca repere uidentur, uel quòd fuapte medicus ingenio uti uelit, leuibus illiud
medicamentis experietur : alioqui ualidioribus fi uteretur, & humores cerebro impactos exagitaret, neq; uniuerfos
educere poffet : unde & morbi recidiua, & frequentiores comitiales accefsiones fierent.
Sanguis igitur, ut unde digrefsi fumus, tãdem redeamus : in his affectibus ftatim inter initia eo, quo dictum eft,
modo auferetur. fecûdo ab hoc loco corpus uniuerfum aliquo purgatorio medicamento uacuabitur, uel acriori quopiam
clyfmate, uel utroque modo purgabitur, atq; fi opus fuerit, uomitus citabitur. quæ omnia primum atque alterum curationis
fcopum perficiunt, nempe uniuerfi corporis uacuationem atque reuulfionem, quibus rite expletis tertius tibi fcopus efto
materiæ concoctio, repulfione in præfentia dimiffa, cui in hoc morbo abigendo locus non datur, præter
quàm in eius differentia, quæ ab humore fanguineo fieri folet, in qua tefte præfertim Raze repulfio,
capitisq; refrigeratio fieri debet, cum rofaceo, acetoq; atq; id genus cæteris. Quoniã uero comitialis morbi
materia pituitofa plurimû, frigida | nimirû humida, craffa, ac lẽta exiftit : calefactione fi frigida,
fi humida exiccatione, attenuatione fi craffa atq; fectione fi lenta fit, abfterfione indigere uidetur. Secanda igitur
atq; attenuanda, abftergendaq; materia erit, calefacienda frigiditas, atq; ficcanda humiditas. Cæterû quando
in capite plurimum contineri eam dictum eft, cum iis illud agendum, quæ ftypeos aliquid, & odoris obtineant.
his enim principes corporis partes, cerebrûq; in primis & roborantur, atque oblectantur. quemadmodum (de odoratis
loquor,) Hippocrates & Galenus uoluere. de adftringentibus uero in libris de compofitione medicamentorum fecundum
locos affectos collogitur : in quorum fecundo inter multa Galenus mentã collaudat, ut quæ maiorem cerebro
roborationẽ exhibeat : de quibus abunde inferius dicetur. Inter ea uero omnia, quæ hæc præftant,
oxymeli exiftit, quod fiquid aliud comitiali malo fubuenit eodem Galeni authore. Verum enim uero mirabitur quifpiam oxymeli
comitiales homines adiuuare : quando morbus, quod illi afficiuntur, in cerebrò uifcere fane frigido, eiufdemq;
cum neruis naturæ exiftit, quibus oxymeli ob acetum, quod recipit, non minimum officit. Quod autem fuapte natura
acetum neruos offendat, nemo non probat : fi quidem exangues, atque propterea frigidi exiftunt, facileq; ab his quæ
refrigerant una, tenuesq; parteis obtinent, medicamentis afficiuntur. læduntur præterea & a cæteris
refrigerantibus omnibus : quemadmodum & in aphorifmis, & tertio de uictus ratione in morbis acutis libro teftatur
Hippocrates. quod enim fubftantiæ aceti tenuium partium exiftit, in eorum mergitur profondum, atque in omneis ita
partes irrumpit, ut ne minimû quidem ex eis maneat illæfum. ita igitur acetum neruofas parteis offendit. Num
igitur, dices, fibi diffentit Galenus in oxymelite comitialibus exhibendo. Non mehercule, quin potius comitiales maxime
uiuat. Siquidem acetum in oxymelite corrigitur quum mellis calore atq; dulcedine, tum ex aceti cum mulfa decoctione. uis
enim |76| aceti minuitur, oxymeliq; ad nocendum infirmius redditur. Quid quod illi ferapium e fticade
paratum, mẽtaq; uel calaminta confectum additur ? uel aliud quod aceti in oxymelite facultatem ualeat emendare ?
accedit his etiam, quod minorem illius quantitatem, quàm eorum, quæ funt commemorata ferapiorum apponitur.
Mel tamen rofaceum non omnino probarim ob rofæ frigiditatem, ac penetrandi facultatem, quam obtinet : alioqui eodem
pacto cerebro neruisq; officeret, quo acetû obeffe dictum eft. quamobrem melli uel fticadem, uel mentam, calamintamue,
aut faluiam, aut potius uerbenacã incoquendam fuaferim : quando materias frigidas in capite collectas mirifice
difcutere Galenus teftatur. hæc enim omnia præter quàm quod concoquunt, cerebrum etiam mirifice roborant.
Sunt & alia, quæ idem munus obeunt, fimplicia medicamenta, quorum decoctum comitialium materias morborum concoquût
: qualia funt ferpillum, pulegium, origanum, tragoriganum, aliaque permulta : hæc enim, fiquid aliud calfaciunt,
fecant attenuantq; ftypfi tamẽ carent, qua cerebrum egere dictum fuit, quibus aliquod iam commemoratum fimpliciû
medicamentorum adiiciendum : aut etiam caryophyllû aut nux, mofcatam uocant : ex quibus omnibus & ferapia cum
melle, & decoctum cum aqua fieri poffunt. Cæterum quum multifariam oxymeli cinficiatur, ueluti pafsim Galenus
memoriæ prodidit : illo in comitiali morbo curando utemur, quod ita paratum fuerit, ut & naturæ,
& guftui cuiufuis fatisfaciat. neque enim omnibus uno modo paratum propinandum eft. Illud autem idoneum cuiq; fuerit,
quod iucundifsimum, proindeq; etiam utile : contra aduerfifsimum, quod iniucundum, utrû uero uel dulcius, uel acerbius,
dilutius meraciufue dandum fit, medici induftriæ relinquendum, qui præfens naturam curandum corporum cõtemplabitur,
atque humorum qualitatem coniectura confequetur. Siquidẽ in crafsis ac lentis, acriori ac meraciori, in aliis autem
diuerfis dilutiore ac dulciore utendum eft. quemadmodû & | reliqua, quæ hactenus recenfuimus, omnia cuiufque
corporis conftitutione, ueluti in cæteris etiam morbis fingulis uel immutare, uel uariare conuenit. Eius igitur
parandi modus, qui pluribus conueniat, talis efto : hoc enim comitialibus opitulari crediderim. uni aceti parti mellis,
a quo fpuma detracta fit, duplum mifceatur : deinde ambo leni quopiam igne coquantur, donec eorû qualitates in unum
coierint. ita enim nec acetum amplius crudum apparebit, uifq; mellis flatuofa coercebitur, fpumaq; hac decoctione auferetur.
Neque propterea cuiquam incõftans uideatur Galenus in oxymelitis compofitione, dum in refponfo pro puero comitiali,
oxymeli, inquit, fi acutifsimum fit, quartam habeat aceti partem ad mel ipfum, cui detracta fuerit fpuma, fi dulcifsimum,
octauam : quarto uero de tuenda ualetudine fi id ualentius inquit efficere ftudes, aceti tantundem iniicies, quantum mellis.
quando priori loco de oxymelite loquitur, quod puero illi erat ex ufu. neque enim illud ita paratum omnium effe acutifsimû
ait, quæ pro hoc abigendo morbo fieri poffunt, neque inter alios etiam omneis parandi modos : uerum acutifsimum
puero illi, qui natura imbecillis erat, neruorumque uitio laborabat : cui uti iam dictum eft, acetum impenfe nocet. fecundo
uero loco, oxymeli, ait, eo modo paratum acutifsimum effe inter omneis conficiẽdi paradique modos. Simplex autem
compofitum fequitur, & quod a fcylla, quam recipit, fcyllinum nuncupatur. hoc autem inter morbi initia non utemur,
quum uehementem calfaciendi atque attenuandi facultatem habeat. Cæterum & illud neruis officere credi uix poteft,
quãdo calefacere potius neruos, quam refrigerare deberet : quum præfertim aceti quod recipit uis cû
mellis mixtione decoctioneq; fit imminuta : calidusque non a mellis tantum calore, fed & fcyllæ adurente fere
qualitate euadat. Non igitur eius frigiditas, fed partium renuitas, quû ab fcyllaque acquirit. neruis oneffe creditur.
ufque adeo enim neruorum fubftantiam permeat, ut continuitatem dif- |77| foluere uideatur. cum aliis
igitur potius ad hunc ufum idoneis ferapiis, quàm folo, quemadmodum & de fimplici oxymelite diximus, utendum
aft. Hoc igitur pacto frigida & craffa materia difecanda, calefacienda, atque demum concoquenda eft, quemadmodum undecimo
de morbis curandis libro nos docuit Galenus. quo loco primum fefe ait fuiffe, qui hoc nomen ρυπτικον
receperit. Neque propterea inficias ibis, fi in arte medicinali obftuctiones auferri uelit ex humoribus lentis crafsisque
factas cum fecantibus atque abftergentibus, fecundo uero de medicamentorum compofitione fecundum locos cum fecantibus
tantum curari fcribat, fiquidem libro de fimplicium medicamentorum facultatibus quinto hanc omnem ambiguitatem tollit.
docens enim nos abftergentia & poros purgantia medicamenta, abftergẽtia inquit tenuium effe partium, & dulcia
qualia inter multa funt mel ipfum, amara uero & nitrofa fecare, attenuare, atque abftergere. quamobrem nullum præftantius
medicamentum in pectoris uitiis reperiri, quàm amara præditum facultatæ, potifsimumque amygdalas amaras,
quæ attenuant, diffecant, & abftergût. ftatimque fubdit omne, quod abftergit, medicamentum fecare una
atque attenuare. ita igitur Galeni fermonis ambiguitas illis ipfis in locis diffoluitur. etfi enim priori loco humores
craffos cum fecantibus, lentos cum abftergentibus curari ait, alibi tamen hæc inuicem confundit quû quod abftergit,
fecat una atque attenuat. Hæc igitur omnia concoquentia ferapia, uel decocta propinanda fuaferim tanto ante omnem
cibum temporis interuallo, quanto externa in uentre cæna concocta fuerit. omnibus enim conftat cibos multiplices
præfertim facultate difsimiles magnã progignere uentris turbationem. ob hanc igitur cauffam id genus concoquentia,
potifsimûque oxymeli, quum folum fit medicamentum, non funt propinanda, nifi cibus probe fuerit concoctus : quo
tempore tum nocte, tum appetente die ante omnem cibum defumere licet, Hippocrate Galenoque authoribus. |
Multfariam præterea materia hæc concoqui poteft, ueluti cum eis, quæ manduntur, & quæ gargarizatu
proficiunt, quæque naribus trahuntur, & quæ capiti perfunduntur, perungunturque, aut demum quæ odoratu
idẽ munus præftant. hæc autem omnia quum tenuandi facultatem habeant, calefaciantque, atque diffecent,
& abftergant, non concoquendi tantum munus obeunt, uerum & difcutiendi uim obtinent : quibus fit, ut in alium
locum eorum ratio differatur. In præfentia uero fatius fuerit materiam iam commemoratis auxiliis cõcoctam
educere : quibus autem medicamentis fieri id pofsit, fubnectemus.
Multa profecto funt, quæ in hoc morbo curando medicamenta probantur, qualia funt hiera ex colocynthide, & catapocia
ex aloe, et quæ Razes coccia nuncupauit. quorum medicamentorum uariandum effe compofitionem pro humorum in capite
exuperantium diuerfitate fuaderem. Nam fi niger humor expurgandus offertur, ex hiera medicari debet, cui adiiciendum interim
nigrû ueratrum, interim fcammonia, fi biliofus : quum uero pituitofum propellere fufpicati fuerimus, hieræ
nihil cõmifcebimus, quando huiufcemodi humor præfertim ex capite hiera ex colocynthide præclare purgari
folet. necnon et alii quidam humores, etiam fi fcammoniam, aut nigrum ueratrum, epithymumue non affumpferit. Cæterum
quæ fcammoniam, & colocynthidẽ obtinet, ita affectos utilius purgare folet. Quæ uero ex aloe catapocia
parantur, habent colocynthidis medullæ, abfynthii fucci, aloes fingulas parteis, fcammoniæ parteis duas, ex
aqua granula ad erui magnitudinem finguntur, dantur undecim numero. Coccia uero a Raze nûcupata (ita enim nominantur,
quòd coccineum granum magnitudine æquant) quum hieram recipiant, huic affectioni mirifice conferunt. funt
& quæ Aurea a Mufæo nuncupantur, quæ ita probe paratæ fuere, ut nulla fere egeant correctione,
biliofum tamen repurgant magis humorem. his igitur utemur, fi cum pituita bilis quoque efflorefcat. |78|
Sunt & Hiera Antiochi, Iufti, Ruffi ephefii, Archigenis, quarum omnium Paulus abunde meminit. extat & Mẽphitæ
hiera ab actuario defcripta, quæ præterquam quod caput, aures, & oculos purgat, abfceffuque ftomachi difcutit,
comitialibus mirandum in modum auxiliatur, qui fubito concidunt, ore fpumam mouent, & linguam mandunt. ita ut quifpiam
fic affectos a Dæmone occupari arbitretur. ut interim innumeros alios, quibus ipfa fuccurit, affectus omittam. Habet
autem agariti, folii indici, ammoniaci, ueratri nigri, fcillæ affæ fcammoniæ, piperis nigri fingulorum
grana quinque, thymi, aloes, polii, cafiæ. hyperici, triffaginis, bdellii, marrubii, epithymi, euphorbii filiculæ,
fingulorum grana quatuor, piperis albi, caftorii, ariftolochiæ longæ, cinnamomi, gingiberis, petrofelini,
cuiufque grana duo, medullæ colocynthidis grana decem, mellis quod fatis fuerit. datur bis in menfe, uelter, fumitur
autem ex aqua mulfa ciceris magnitudine. quod fi humorem quempiam potius, quam cæteros, animus fit purgare, affumes
illi accõmodatum, ac priuatim dicatum deiectoriû. Perfectus exhibitionis modus affumẽtib°, eft
ficiliquus, ant drach. tres. Quæ uero Galeno adfcribitur, ea ratione hic fubfcribere uifus fum, qua aduerfus maxima,
ac deterrima uitia, quæ humores extricatu difficiles expurgat. & facultates naturaleis recreat : omnes autẽ
humores purgat fi uero quempiam pro cæteris educete cupimus : commoderatum fimplex aliquod deiectorium potioni adiicim°,
illumque humorem una detrahimus. Vtilis quoque eft melancholicis, & comitialibus. Cæterum antea diligenter meatus
infarctu funt uindicandi, humoresque concoquendi. Recipit autem colocynthidis trientem, fcyllæ affæ fextantem,
aut quadrantem, fpicæ fextulas quatuor, iunci odorati, polii, pulegii, aiugæ, fingulorum fextulas quatuor,
euphorbii, femunciam, gentianæ fextulas octo, agarici fextantem, ammoniaci unciam, ueratri nigri fextantem, bdellii
fexquuncem, aloes fexquuncem, marrubii unciam, trium piperum cuiufque | fextulas quatuor, fagapeni, femunciam, croci,
duellam, ariftolochiæ longæ, & rotundæ, utriufque femunciam, Zinziberis, trientem, cinnamomi, femunciam,
opoponacis, caftorii, petrofelini, uniufcuiusque femunciam, defpumati mellis quod faciat fatis, pafsi, quod ad lachrymas
macerandas fufficiat.
Qui uero ad Actuarium refertur fal purgatorius, quum quæ infedit aluo, aut interaneis coiit, pituitam purget, &
reliquos educat humores, commodifsimus in primis illi exiftimatur, qui ftomachi male affecti confortio comitiali uitio
captus iugiter concidit. quo fi utatur, non paruas mihi, inquit, gratias referet : a morbis enim uindicat omnes, qui ipfo
familiariter utuntur. Petrofelini, maftiches, Zinziberis, fingulorum drachmas tres, piperis, euphorbii, utriufque drachmas
fex, falis hammoniaci drachmas quindecim, fcammoniæ drachmas fex, datur cochlearis dimidium in prandio, ad inftinctû,
cum pifce, uel gallina. pondus autem fint drachmæ quatuor. Si tamen efficacius purgare uolueris, mane ieiuno ex
fucci ptiffanæ, aut aquæ mulfæ drachmis fex præbeto : fed robuftioribus, drachmæ feptem,
imbecilloribus uero drachmæ quatuor dari poterunt. Cæterum enixe obferuandum eft in huiufmodi purgationibus,
quod Alexander Trallianus frciptum reliquit, humores nimirum pituitofos non femel atque iterum purgandos, fed pluribus
purgationibus educendos effe, hi enim & fi concocti fuerint, difficile tamen femper ob lentorem, quem nunquam totum
amittunt, uacuantur. Illud præterea ignorare non oportet, quod non omnibus huic malo affectis eadem prorfus auxilia
cõueniunt : ex quo incidit, ut alia atque alia fummi authores quafi fola uindicarint, prout cuique cefferant. Verum
ubi aliquid non refpondit, non tanti putare authorem oportet, quanti ægrû : & experiri aliud atque aliud
: ita tamen, ut quos tempus longos ut facit, fic etiam foluit, non ftatim condẽnatur, fiquid nõ illico profuit.
minus uero remoueatur, fiquid paulum faltem iuuat : quia profectus tempore expletur. |79| Neque propterea
in huius morbi curatione cunctandû : nam ob dilationem medelæ in uitium infanabile prolabitur : neque enim
fi femel inuaferit, facile recedit : & ubi diutius trahitur, temporis fpacio uires acquirit : & nonnunquam euenit,
ut commoriatur. Facta igitur prima humorum concoctione & per ferapia concoquentia, & per ea quæ per os pituitam
eliciunt : quæque eandem naribus infufa educunt, atque per odoramenta, quæ tamẽ imbecilliori quadam
uirtute funt prædita, ualentioribus medicamentis tum concoquentibus tum repurgãtibus, uti neceffe fuerit
: quemadmodum in methodo curatrice particulari dicetur : quam ftatim fubnectemus, fi auxilii prius, quibus dum urget accefsio,
ueteres utebãtur, commemorabimus. Trifte medius fidius fpectandum eft ipfius inuafionis principium. turpis &
eius defiuentia cum ftercore, & lotio, & fpontina uentris folutione. perniciofus & primus morbi huius cafus
eft, fi acute morbus inuadit : nõnunquã enim & uno die hominem perdit periculofæ & iam funt
per circuitus exacerbationes : unde factum eft, ut in acutorum numerum, ueluti præceptum eft, comitialis morbus
poneretur. Quotquot igitur prolapfui peculiaria remedia inueniûtur, ea in præsẽtia docebimus Pueris
itaq;, quib° ex corruptione, aut ex uehementi refrigeratione inufitata hæc labes incefsit, uomitus aut cibi,
aut pituitæ, aut aliorum quorundam humorum prodeffe confueuit. pennæ autẽ irino unguento delibutæ
naufeam excitant : uerum tamen & irino non ufque ad conuulfiones tonfillæ funt illinendæ. comprimere quoque
leniter ilia opus eft, puerum in uentrem fufpenfum conuertendo. hæc enim figura ad uomitum aptifsima eft. At fi
uellatur, aut diftorqueatur inferior maxilla, aut manus & crura iactentur, aut una cum toto corporum oculi diftendantur,
manibus perunctis tractando demulcere conuenit, obtorti oculi dirigendi funt, rectæ partes ne torqueantur, fuauiter
continendæ : frigida membra lanis antiquis fordidis, attristisq; panniculis fouenda. fedem præterea melle
cû | rutaceo oleo inungito, aut cum nitro, aut refina liquida cum his mixta. hæc quoque leniter intra anum
intrudito, ftatum enim proliciunt. flatuum autem excretio huiufce morbi in pueris medela eft. Porro fi deglutire ualeant,
pharmacum iftud exhibendum eft. Cardamomi pars, æris cõbuft fcrupulus. hæc ex mulfa propinato : aut
enim euomunt una cum humoribus uẽtriculum infeftantibus, aut aluus fubducitur. optimum quoque eft huiufcemodi linctuarium.
Cardamomi, finapis, hyfopi comæ par modus, iridis radicis pars cum nitri duplo, piperis tertia pars : omnia cum
melle permifceto, & maxillam deducens in os infundito. interius etiam, quam ubi funt tofillæ, quo deglutire
ualeant, iniicito. Hæc adeo pueris expediunt ad leuandam exacerbationem. Iuuenibus autem & hæc quidem
profunt, uerum etiam potentiora his medicamenta ad uomitum deligenda funt.
Qui igitur poft annos puerileis in hunc morbum prolabuntur, potifsimum quum raptus fuerit confequutus, digitis erunt palpebræ
difterendæ, atque iugiter ab omni motu feruandi ob conuulfionis affectum : eorumq; conuulfæ partes ac diftractæ
pingui afpergine adiuuari, contineri, & in rectum dirigi debent. quales funt uel oleum camæmelinum, uel irinum,
uel anethinum, uel aliquid eiufmodi, quod leniter emolliat, modiceq; calefaciat. partes uero conuulfæ in rectum
ita dirigantur, ut neque cerebro, neque neruis uis inferatur. quæ fi minime confenferit, erunt in eadem forma feruãdæ,
ne ulterius torqueantur. Tunc quodam laxamento captato corrigendæ, ne nimio occurẽtes certamine fuperare cupientes,
neruorum quafsationes faciamus : iubendum etiam miniftris manibus ut calidis nunc caput atque frontem blãda frictione,
nunc collum, atque eam gutturis partem, quam ανθερεωνα uocant,
contingant : eft enim fub mento carnofa pars, quæ & λευκανιη
dicetur : etfi ueram ανθερεωνα hanc partem, λευθανιαν
uero cauitatem iuxta iugulum Homerus appellat. Aliis etiam manuum fummitatem atque pedum tenere iubemus. Præterea
frigefcentia corporis |80| uaporari, linguam quoque reducere curabimus, atque mentum corrigere, uel coæquare.
Tunc calidis pannis thoracem uaporare, atque interfcapulas, nempe eam partem, quæ e fepti regione pofita eft, quam
μεταφρενον uocant. Laxatis enim fepti partibus, laxata etiam
membrana, quæ latera ex interioribus contegit, fine ullo periculo poterit collectus fpiritus exhalare. Apponenda
eriam uefica oleo calente femiplena pube tenus, atque ueficæ partibus, ut ipfæ quoque mitigatæ conquiefcant.
Sed neque confertim, neque uno tempore omnes partes erunt curandæ, fed diuerfo : ut nunc ftomachus, nunc uefica,
nunc inter fcapulas releuetur, quo neceffario caput relaxatum conquiefcat. At fi dentes conciderint, ut præfocationis
excitent metum, tunc ore diftẽto digitus demittatur. ofuero aperietur, fi ligneus cuneus, uel quiduis aliud dentibus
interponatur, quod & ad anhelitus facilitatẽ, fpumamq; ex ore extrahendam, & uomitus prouocationem auxilio
futurum fit : deinde penna irino peruncta uomitus (ueluti in pueris diximus,) citabitur, pituitæ auferendæ
gratia. & fi enim frequentior uomitus huic obfit affectui, quod humores ad caput dirigat, ut tamen ab accefsionis
cafu æger exurgat, auxilio effe exiftimatur. qui tamen tunc citandus erit Auicenna authore, quum accefsio peracta
fuerit, eiusq; in primis cõuulforius motus : alioqui non facile effet citandus. proderunt autem & quæcunque
in pueris uomitum ciere diximus, uerum etiam potentiora, ut narcyfsi bulbi, finapsis, & hyfopi pares partes, æris,
& piperis dimidio minus, quàm priora, cum melle commixta poffunt exhiberi. Interim per interualla ægrotantem
inclamantes excitabimus, & eius ora fpongia ex aqua calida expreffa detergemus : dehinc caput iugiter fouebimus. Quum
ftatum fumpferit accefsio, plurimo, eoq; dulci oleo calente, lanisq; mollioribus infufo omnia cõtegemus, magis
autem occiput, maioresq; neruos, quos τενοντας græci uocant. Gutturis
etiam, atque Romæ partes, quas ανθερεωνας fupra
diximus nominari, cum temporibus, & bucca- | rum mufculis. Sudores interim fi fuerint ingruentes raptim detergemus,
ne corpora perfrigefcant. Quin & medicamentis, quæ naribus adhibentur, fenfum mouere cõuenit : nimirum
peucedano, cyrenaico liquore, bitumine, cedrina pice, ruta, caftorio, chalbane, ueratro, cuphorbio, pipere, cucumere agrefti,
colocynthide, atque aliis idgenus, quorû fylua infra habetur. hæc enim adeo ualida præfida, etfi in
beneualentibus exacerbationem plerunque conftituant ob humorum ingentem commotionem, quum tamen fenfilis facultas fopita
non minimum exiftat, non nifi ualidifsimis obiectis excitari poteft. Quòd fi nihil remittat accefsio, fummæ
partes fynapi implendæ funt : cucurbita præcordiis affigetur, quã Aretæus Paulus mirifice collaudant.
At fi neque his morbus comprimitur, minimû in medicina fpei fupereft : nihilo tamen minus medicus animo confidente
caftorium necefsitate adactus, & liquorem ciremaicum cum melle & aceto ori infundet. clyfter etiam aeris, cuiufmodi
eft, qui fupra comprehenfus fuit, ano infundetur : hic enim & a capite reuellit, & fenfus euigilat. frictionibus
quin etiã & deligaturis reuulfionis gratia uti poterimus. Illud præterea nõ omittendû uidetur,
quod Alexander Trallianus fcriptum reliquit : fiquis dicẽs ex pollice quouis pedum ægrotantis fanguinem detrahat,
labiis ac fronti illinatur. confeftim ægrotum ab acceffione liberatum iri. Hactenus igitur eorum, qui in ipfa accefsione
: nunc eorum, qui extra accefsiones comitiali malo laborant, methodus curatiua perfcribetur.
Ingentibus mehercule medicamentis atque ualentifsimis in hoc propulfando morbo opus eft nam, quoties in mentem uenit,
non modo laboriofum malum, & periculi plenum, fed & generis morbi fditatem, & calamitatis opprobrium
exhorrefcimus. atq; ita exiftimo, fi fefe mutuo in accefsionibus fpectantes ægroti, quæcunque patiuntur, cernerent,
non ultra uitam ducere tolerarẽt. Verum quæ fingulis atrocia fdaque infunt, fenfus priuatio, intuendique
fublata facultas abfcondit. Cæterû |81| medendi rationem naturæ facilitatem fequi optimû
eft. fingulis igitur remediis, quæ aut ab aliis, aut ab ipfomet ægroto fieri poffunt, opitulandum eft : nihilique
in hoc cafu fpernendum, temereque faciendum, maxime quælibet exigua adhibendo, quæ penitus profint, nihil
uero lædant & enim fpectacula non fpectanda & fermones, & edulia, & fuffimenta plurima morbum patefaciunt.
Igitur omnia diligentifsime confideranda funt. Poft igitur accefsiones paulo ante factas materia iam in capite redundante,
quum æger ab accefsione conualuerit, ac uiribus antea recreatis, malumque caput præfertim occupauit, inhabitatque,
omnia quæ in cephaleæ curatione referuntur, facere neceffe eft : nimirum detrahendo fanguine, & corpore
purgando. Venæ autem, & quæ in cubito, & frontis recta fecandæ funt, cucurbitula admouenda quando
morbus omnis magnus, modo nihil prohibeat, fanguinis mifsionem expofcit. prohibebit autem, fi qua membrorum aut neruorum
diftẽtio accefferit, aut uires nimis fuerint exolutæ. Non autem ad animæ deliquim ufque auferendus,
ciet enim morbum deliquium animæ. arteriæ omnes & ante, & poft aures ex Aretæi fententia incidendæ
: prius tamen ubi uel inaufea, uel aliqua pituitæ nota in ftomacho redundantis adeffet, uomitus citandus, potifsimum
fi ægrotus aut facile uomat, aut uomitui fit affuetus. dein clyfter iniiciatur, aut leni aliquo medicamento aluus
fubducatur. In præferuatione autem, uel ex poplite, aut malleolis fanguis detrahatur. Cæterum quoniam affectus
hic pueris potifsimum contingit, a puerili ætate incipientes reliqua perfequemur.
Si igitur, qui curãdus proponitur, infans fuerit, uel etiã lac affumit, nihil moliendum eft, neque agendum,
quantum ad curationem attinet. fubfequens enim ætas, & calor augefcens fuperfluam in capite humiditatẽ
cerebriq; finus replentem difcutit. attamen iuuare nos curamque habere oportet, uti lac nutricis benignum fit, recremẽtisque
liberum. Quod enim uitiofum & craffum eft, ual | de folet naturam impedire. fiet autem probi fucci, fi nutrici animum
adhibeas, & exercitationibus, ut ipfa & mediocriter exerceatur, & cibis boni fucci utatur. Si igitur lac teuue
fuerit, paulo ipfum craffius efficere conuenit, fin craffum, extenuare quibufdam, quale eft fniculum, aut anethum,
aut anifum, aut ruta, aut porrum. omnia autem hæc dum uiridia funt, affumantur. nam ficca, quum magis fint acria,
plus uteri uafa aperiunt, & nimis menftrui fanguinis uacuationes incitantur, quo nihil eft deterius. nam hinc neceffe
eft etiam lac imminui, dum fanguis menftrua purgatione decrefcit. Quare etiã uenus nutricis lactentibus pueris
eft nocentifsima. quippe lac hinc tenue & ftidi odoris fieri neceffe eft. fin autem contingat etiam concipere,
adhuc multo fit perniciofus. ac cauẽdum eft ne illa omnino nutrix puero mãmilliam porrigat, fed alia potius
quærẽda eft, quæ lac habeat benignum. internofcitur autem lac colore, fubftãtia, & odore,
ut albifsimum fit, & nihil habeat liuidum, aut ftidum. fubftantia uero, ut nihil admodum tenue, aut craffum,
aut cafeofum contineat. nam tale conuulfiones potifsimum efficere, & neruos obftruere folet.
Quare uinum etiam moderatum nutricibus propinandum eft, recrementi expers, & boni fucci efficax. Neq; uero lauari
puer continue debet, fed leniter prius fricari quotidie, ac lauari, illudq; maxime fieri poteft, lacte in uentriculo minime
adhuc hærẽte crudo quippe quod periculum eft non mediocre, ne priufquam probe fit concoctû, in totum
corpus infantis digeratur. multo uero magis, fiquis uẽtriculû ipfum, adhuc lactis plenû infricet, tum
corpus crudo alimento implebit, tum caput onerabit. quo magis profpiciendû eft in primis nequid nutrimenti neque
ante balneum, aut lotionem, neque ante frictionẽ puerulo præbeatur. id uero fiet, fi ad hæc adminiftranda
nutrix poft longifsimum fomnum tempus obferuet. id enim maxime temporis eft, in quo uel inanem plane uentriculum inuenias,
uel certe concoctum, fiquid in eo remanfit. Lauabitur uero, non fecun- [82| dum Spartiatarû mulierum
ritum, uino, fed aqua. experimentum quoddã puerorum habitus facientû authore Plutar. Dicitur. n. comitiali
morbo infantes, aut alii ægrotationi obnoxios admoto uino debilitari ac refolui : qui aût effet firmæ
ualetudinis, magis acuere ac firmare habitû. Maioribus aût pueris, qui uidelicet plagis, minis, obiurgationi,
monitis parere norunt, hoc genus diligẽtiæ imperandum. ut quû, æger fomnum decufferit, primo requiefcat
paulum iacens, non folum fufpicans cibi cruditatem, uerum etiã donec perfectam concoctionem non in uentre tantum,
fed & uenis factam fuiffe cõiectura affequatur : ne ex uigilia fequenti atque laxamento membrorum, & tenuitate,
uel purgatione fpiritus iã dudum fomno turbati, atque crafsi fiant. quo etiam per fæpe officia impediri nofcuntur,
quum nondum totum recurrens occupauerit corpus. unde fæpe factum eft, ut experrectis iis, quæ illico intueantur,
fallantur, nifi perfricatis oculis intenderint, neque clamare uel currere facile pofsint. fi quidem ui quadam fomni nunc
arteria ex afperatur, & raucos facit : nunc delaffata corpora denfitate neruorum irruente fpiritu crafsiore afficiat
percuffione uel quaffatione, fimiles plagas ingerendo. Has igitur ob cauffas æger plurimo tempore fomno depofito
tardate debet, præcauens lucis uehementiam, quû mox difcuffo fomno intueri minime poteft, ne repentino percutiatur
uifus. Item difputationibus uehemẽtibus animum exercere caueat. exclamatio quoq; erit prohibenda : fiquidem uehemẽter
commouet partes affectas. Tûc frictionibus, iisque leuibus, geftationeue utatur, aut ẽt balineo : atque poft
has cibum accipiat paruum, fucculentum, & leuem, ut oua, pultes pifcis teneri, quæque ex uolantibus paruæ
ætatis, atque formæ, ficedulæ, turdi, & id genus reliquæ auiculæ. uitans omne quod fuerit
acrioris uirtutis, fiue flatum parientis, aut carnofæ, uel grauis, ueluti fupra abûde fuit perfcriptum. quapropter
a uino etiam erit abftinendus. Quod fi aqua accefsionis futuræ figna apparuerint, ut fomnus turbatus, uel cibi |
corruptio, uel iracundia inanis, ac fine ratione, item mæftitia, uel fternutamentum, aut aurium tinnitus, uel præ
oculis fcintillæ apparentes, aut inflatio præcordiorum, & perfomnus feminis inuoluntarius iactus, non
ad uitæ folum regulam tranfeundeum eft, uerum etiam curationis initium ex abftinentia fumendum. Cæterum non
puerili tantum ætate conftituti, fed & alii adultiores admonendi, ut fi nullam morbi accefsionem notæ
denunciẽt, ante decem uel duodecim dies, uel in uniuerfum pro longitudine lenimenti porrectius remediorum regulam
dirigant. Qui uero ordinate admonentur, eo tempore curationem adhibeant, quo coniicere pofsint medium præteritæ
atque futuræ accefsionis. eiufmodi igitur tum fricandi, tum lauandi temporis ocafio fuerit, quum (ueluti dictum
eft,) a matutino fomno furrexerint, deinde luferint, ac iam cibum petant. tum enim maxime uocandi ad hoc funt. nam exercitatio
fiue frictio, fiue etiã balineum fecundum cibum non modo ita affectis, fed & omnibus aliis eft inimica. Cæterum
in frictione ea methodus feruanda eft, ut primum a brachiis aufpicemur, deinde tandem ad pectus, & uentrem ueniamus,
poft hæc ad crura defcendamus, atque ipfa plus, ualentiusque perfricemus, ut etiam recrementa, quæ furfum
uergunt, per eiufmodi frictiones ad inferna reuellas. At aliis particulis perfricatis, tunc demum & caput fricari
debet, prius enim non conuenit. ne omnia ad ipfum trahantur. Poft exercitationes ac frictiones non ftatim æger in
frigidum aerem procedat, neque uerfetur : fed ubi diftulerit, donec calor fenfim perfpirauerit, & fpiritus continuitas
remiferit, ita ad munia confueta prodeat, cibique tantum fumat, quantum fatis futurum uideatur. Vbi igitur mane furrexerit
æger, & aluum probe deiecerit, diffecans aliquod medicamentum atque extergens affumet, cuiufmodi decoctum hyfopi
exiftit, quod magnum poteft affere præfidium, plerique enim folo hoc ufi confanuerût, ut non amplius iterum,
aut tertio in eundem morbum inciderint. quippe uifcofa craffaque recrementa fecat, |83| neque permittit
aut in uẽtriculo, aut thorace illa in crafficiem coire, ac fpiffari. aliud enim per urinam, aliud per aluum probe
expellit. hoc autem decoctum aut per fefe, aut cum oxymelite hyema potius, & autumno ægrotus, per æftatem
uero rarius accipiat : aut anethi decoctum cum oxymelite defumet. Quòd fi puer temperamento fit magis melancholico,
fumet etiam epithymi decoctum, quod & humorem nigrum probe fubtrahit. Huic autem, fi eius ætatis fit, ut purgans
medicamentum ferre queat : ea exhibeãtur, quæ pituitam nigrumque humorem extergere comprobatum eft. nempe
hyeram ipfam exhibeto, aut agaricum, uerum ætas puerilis hyeræ efficaciam non fert, ut cuius uires illa fuperat.
nihilominus tamen minori eam quantitate fi exhibeas, non parum profeceris. Quæ uero reliqua funt auxilia ad morbi
huius reliquias excutiendas, inferius perfcribentur. Cæterum quoniam morbi magnitudo, uti iã præceptum
fuit, præter fanguinis mifsionem in adultioribus infignem etiam uacuationem poftulat : eam uel purgãte illo
a ueteribus collaudato medicamento moliemur, uel eo, quod hierã uocant, atque iis, quæ a capite pituitam
eliciunt : quibus uniuerfum corpus purgabimus. hæc autem multo ualentiora funto medicamenta : fi quidem iftorum
habitus eft dolorum patiens. Si igitur humoris ineft copia, nihilq; aliud prohibent, fcammoniæ fcrupulum, caftorei
duobus tribufue temperatum dabimus : uel clyfmum aliquẽ infundemus, ex iis, qui acriores habentur, uel utrumq; aggrediemur,
cuiufmodi funt, qui ex centaurii decocto hyfopi, origani, calamithæ, thymi, pulegii, rutæ, betonicæ,
atque id genus fimplicium medicamentorum conficiuntur. clarioris tamen doctrinæ gratia in hunc modû parabitur.
Saluiæ, origani, betonicæ, rutæ fingulorum fafciculi, qui manu prehendi poffunt, calaminthæ, hyfopi,
pulegii pars femifsis, centaurii minoris pars una. feminum fæniculi, fefelos, ammeos fingulorum denarii pondo quatuor,
polypodii denarii fex, uel octo, omnia in aqua iufta quantitatis feruefacito, quoad tertia aquæ | pars abfumatur
: deinde cum commemorati decocti lib. duabus hieræ, medicamentique indi nuncupati fingulorum denarii fex, olei rutacei
quadrans commifceantur, aluoque fubiiciantur. hæc enim tum uacuandi, tum a capite auertendi facultatem obtinent.
Frictionibus interim non admodum ualidioribus utemur. quibus rite procuratis crudus humor conqui, excretioni parari, uafaq;
recludi debent : ut concoctus poftmodum humor purgatorio aliquo medicamento repurgetur. In hunc etiam ufum ferapium ex
decocto betonicæ optime facit. Capit autẽ hyfopi, mẽtæ, poniæ, betonicæ parteis
æquas, mellis optimi quod fatis fuerit. Huius igitur denarios octo, aut decem oxymelitis fimplicis, uel etiam compfiti
tantundem, decocti nuper commemorati trientem, fummo mane ante omnem cibum propinato feptem aut pluribus diebus. dein
purgans aliquod medicamentum exhibeto : hieram nempe ex colocynthide, illam mehercule, quam Razes fub cocciorum catapocciorum
nomine defcripfit, quorum fupra meminimus, eorumque fcrupulos quatuor, uel fexquidrachmam exhibeto. fequentibus poftmodum
diebus nouem, aut pluribus quod reliquum fuerit humoris fuperflui eiufmodi rurfum ferapio concoquito, quod habet. ferapii
ex betonicæ decocto parati, uel e fticade confecti, oxymelitis uel compofiti, uel fcyllini fingulorum unciam, decocti
prædicti trientem. iterumque purgato uel cum hiera ex colocynthidæ Galeni, uel alterius authoris. hac ego
utor, Sticadis, marrubii, trifaginis, agarici, colocynthidis fingulorum fcrupuli tres, opoponacis, fagapeni, petrofelini,
ariftolochiæ rotundæ fingulorum fcrupuli duo, myrrhæ, croci fingulorum fcrupulus, mellis cocti, probeq;
defpumati unciæ duæ femifsis. arida tundûtur, fimul & incernuntur : opoponax autem, fagapenum &
myrrha tunfa mulfa per noctem unam in pilam macerantur, deinde leuigãtur, aridisq; mifcentur : melle excepta uitreo
uafe reponuntur ad plureis effectus.
Huius igitur drachmæ quatuor, aut etiam quinque cum |84| aliquo lenientium medicamentorum commixtæ,
qualia funt catholicon. & quod leniẽs proprie nuncupatur : mulfaq; diffolutæ modo iam commemorato potentur,
eadem uictus ratione feruata. Poft hæc non minimum proderit Hyfopi decoctum hoc modo paratum. Hifopi, uuæ
paffæ Cretenfis fingulæ libræ, aquæ pluuiæ, uel fontanæ libræ tres coquuntur,
quoad dimidia pars aquæ abfumpta fuerit. huius triens cum oxymelitis compofiti, aut etiam fcyllini, fexquunce exhibeatur.
In eundem etiam ufum & epithymum, polypodium, fena, quam uocant, fticas in decocto uel hyfopi, uel betonicæ,
aut etiã pæoniæ addi poffunt, præfertim quum præfidiis acrioribus utendum fuerit. Illud
idem præclare faciet oxymeli Iulianû a Paulo aliisq; hoc loco non fatis laudatum. Rurfus corpore interea recreato,
hiera ex colocynthide, uel aliud quodpiam medicamentum ex mulfa exhibeatur. Quibus omnibus rite peractis Alexandri linctuarium
exhibeto, quod habet Pyrethri tenuifsime contriti partem unam, mellis optimi defpumati partes tres, aut etiam quatuor
cuius integra drachma, uel fcrupuli quatuor mane exhibeantur, a cæna dormituro drachma femifsis. Aliud expertum.
succi mercurialis mafculæ, fimas fuerit ægrotus, fin minus, fæminæ pars una, faccharis purifsimi
tantundem. infolantur per menfem, huius poftmodo cochlearis menfura cum decocto pæoniæ utiliter propinatur.
tribus enim diebus fecundam ualetudinem pollicetur. Præclare quoque facit medicamentum e Scylla, cuius meminit Galenus
in eo, quod pro puero comitiali fecit refponfo, & quod Paulus defcribit hoc modo. Medicamentum e Scylla Galeni, comitialibus
potifsimum efficax. Scylla minutim manibus tunfa in uas melleum (μεδιτερον
uocant,) demittitur, eoq; diligenter operculato in loco ad meridiem fpectante fub æftu caniculæ reponitur,
quadraginta diebus poft caniculæ fydus, in fuperficie uafe foluto Scyllæ corpus affluxiffe deprehendes. exceptus
igitur ipfius fuccus melle optimo edulcoratur : daturq; quotidie comitialibus cochleare | pueris exiguum, prouectis magnum.
ipfumq; Scyllæ corpus tritum cum melle datur cochleare : atque hoc uirtute fecundum eft. Hoc autem medicamento,
nifi plane malo uicti fuiffent multos in quadraginta dierum fpacio pueros priftinæ ualetudini reftituiffe Galenus
memoriæ prodidit. Therince quinetiam antiqua eodem tum tempore, tẽ quantitate exhibita, quibus & medicamentû
e pirethro, magnifice prodeft ex aqua mulfa. Mitridatios præterea antidothus, nec non & Bithini bibendæ.
hæc enim omnia concoctricem facultatem roborant, utiles humores procreant, et urinæ mouendæ apta funt.
nam quæcunque medicamenta fimplicia fcribere opus effet, hifce continentur antidothis : cinamomum, cafia, malabathri
folia, piperis, felisq; omnia genera & quod nam ex ualentifsimis remediis in iftis cõpofitis non reperies ?
Antidothus præterea Afyncritos, incomparabilem uocant, fiquid aliud comitiales accefsiones mitigat. Ratio compofitionis
hæc eft.
Myrrhæ, fcrupuli decem & feptem, lacrymæ papaueris fcrupuli decem & octo, amomi fcrupuli fex, petrofelini
fcrupuli quindecim, feminis apii fcrupuli duodecim, iunci odorati, fcrupuli nouem, cafiæ ægyptiæ, fcrupuli
quatuor, piperis candidi totidem, piperis nigri, fcrupuli quindecim, finapfi fyriaci, fcrupuli duodecim : ftyracis, fcrupuli
fex, fefelis, fcrupuli quatuor, hedicliroi fpiffamenti, fcrupuli quinque, mellis defpumati quantum fatis fuerit. exhibendi
modus eft drachma. Styrace melle deducto ac dilatato utere, & arida infperge : lachrymam papaueris, nẽpe opium
dulci fapa macerato, donec mellis induat crafsiciem. Aureum quinetiam Alexãdro adfcriptum medicamentû idem
munus præftat, cuius componendi rationem & ab Alexandro, & ab Actuario defumito. Quod uero Aegyptium nuncupatur,
& ab Actuario defcribitur, quum omnibus uitiis occurrit, tum uel maxime comitialibus fubuenit. Continet autem trifaginis
hyperici, fingulorum dodrantem, centaurii minoris beffem, Ariftolochiæ longæ feptuncem, gentianæ femif-
|85| fem, ammeos quincuncem, mei trientem, petrofelini quadrantem, phufextantem, agarici unciam, nonnulli
& nardi celticæ fextantem adiiciunt : radicis ponticæ drachmas treis, melis quantum fatis effe uifum fuerit.
modus exhibitionis eft maiori ex parte drachma primo tẽpore ter in mẽfe, poftea bis affumatur : & morbo
liberat. Illinctus ad comitiales acumine morbi proritatos, potifsimuq; ab atrabile factos. facit & ad cerebri imbecillitatem,
& memoriæ iacturam. Cinamomi caryophyllorum, dulcis radiculæ, ftyracis, maftiches chiæ, feminis
ocini, cardamomi, piperis longi, myrthidani, corticis citrii mali, fingulorum ficiliquus, & filiaque duæ, inulæ
candidæ, & rubræ, corallii drachma, & filiqua, mofchi granula octo, caphuræ grana quinque, zulapii
fexquilibra. Aliud comitialibus falubre, quod ad eundem authorem refertur. Sefelis, pyrethri, ftæcadis, fingulorû
duella, agarici fextulæ quinque, lachrymæ cyrenaicæ, id eft læferis, cumini, ariftolochiæ
rotundæ, fingulorû duella, & frcupuli duo, aceti mulfi fcyllini libra. Aliud Dianacordion Actuarii. Anacordiorum
quadrans, croci, cafiæ, folii, fpicæ nardi, mei, agarici, iunci odorati, rhæi fingulorum fexcunx, aloes
fextans, caryophyllorum uncia, Tithymi, acori, piperis, faxifragiæ, maftiches, iridis, myrobolanorum fingulorum
quadrans, mellis quod fatis erit. integer modus ficiliquus eft, cum mulfa dilutifsima. Qui uero antidotho fcãmoniæ
filiquas fex inferit, citra moleftiam flauam bilẽ deiicit. fi uero epithymi filiquas uiginti coniunxerit, atram
bilem innoxie fubducet, quod fi colocynthidis idem pondus cum fcãmoniæ pondere immifcuerit, pituitam purgabit.
His igitur per multos dies exhibitis, iterum purgatio cum prædictorum quibufuis purgantium medicamentorum, uel paftillis
ex agarico mollienda eft ex oxymelite cõfectis : quorum drachmã, uel quaternos fcrupulos a cæna dormiturus,
uel mane ieiunus ægrotans defumet. uel fal purgatorius, uel prædictorum alterum medicamentorû dabitur.
Sæpe enim pertinacia iuuantis malû corporis uin | cit. Quoniam uero hæc medicamenta impenfe calida exiftunt,
hyeme potius, aut ueris initio illis utitor, cælique ftatu non admodum calido. in magnis uero æftib°,
uel eifdem non uteris, uel eorum calidam facultatẽ corriges. Illud etiam perpetuo eft obferuandû, omnia iam
purgantia medicamenta, roborantiaque nõ ftatim, quû parata fuerint, uerum poft menfem exhibẽda effe.
Cæterum quemadmodum ex pyrethro & melle, ita ex betonica, poniaue cum melle, aut facchare in eorum decocto
foluto linctuarium fieri poteft, quo æftate, ac cæli ftatu calidiore uti conueniet. His demum omnibus rite
peractis, pluribusque interpofitis diebus, fi per uires liceat, indicæ hebeni decoctum innoxie exhibeto, in hoc
autem fimplicia medicamenta incoquito, quæ caput tum roborent, tum humores in eo impactos frigidos calefaciant,
fecent, ac per habitum digerant. quorum sylua fupra fuit cõmonftrata. aut fi mauis, fimplex decoctum propinato.
fiat autem in decocto, aut betonicæ, poniaque aut fumariæ buglofifue, pro ut uel pituitofus, melancholicufue
humor morbi cauffa fuerit. non nulli enim folo hoc hebeni decocto comitiali malo incolumes euafiffe fatentur. Interim
theriaces unciam, aut mithridatios antidothi exhibeto : fiquidem mirandum in modum proficiunt. His igitur, ueluti in confpectum
quendam, quatenus fcire curanti neceffarium eft, adductis, capitis particulares purgationes faciundæ, ut fi quios
craffum adhuc, ac lentum in eo contineatur, id quoque per palatum, & nares eliciatur, in quem ufum ea funt, quæ
quod pituitam per os educunt, & quod narib° infunduntur, hæc ρυνεγχυτα,
illa αποφλεγματισμους
græci nûcupant, quæ comitialibus, fiquid aliud, fuccurrere ex Afclepiadis fententia Galenus memoriæ
prodidit. Quæ uero per os pituitam eliciunt, aut commenfa idem munus præftant, aut gargarizatu profunt. Quæ
uero naribus induntur, aut eundem ducunt humorem, aut fternutamenta concitant. fi quod autem medicamentum eiufmodi fit,
quod biliem expurget, apophlehmatifmus fa- |86| ne dici non debet, cuiufmodi elaterum exiftit, quod bilem
repugat Diofcoride authore, quo fane ad pituitam a cerebro eliciendam Galenum ufum fuiffe conftat : quû ea tantum,
quæ nullum proprium ac familiarem trahût humorem, quacunque corporis in parte fuerint applicata : cuiufmodi
funt pyrethrum, finapi, uua taminia, atq; id genus alia permulta, pituitã tamen eliciant, apophlegmatifmi dicantur.
quemadmodum fane & ipfum nomẽ eorum apud græcos oftendit. neque propterea magnopere admirari debemus,
etfi enim elaterum bilem repurget, pituitam tamen a capite trahere nemo non probat, Diofcoridesque teftatur : quẽ
utrumque humorẽ biliofum nempe atque pituitofum trahere, illudq; ipfum cum lacte muliebri naribus inditum dolorem
capitis a cauffa frigida factum curare Galenus fcriptum reliquit. Hæc igitur omnia uel in pollinem redacta naribus
indûtur ad fternutamenta citanda, pituitamq; per nares eliciendã, uel in fuccum redacta, uel unguenta, quæ
tamen magnopere liquida fint oportet, ut fint fublia. infundantur autem per nafi fiftulam. hæ uero geminæ
quum fint, atque ab uno cannali cognatæ & cohærentes utrifque femel infundendum eft. neque enim tolerabilis
alterutrius naris figillatim dilatatio, fi quidem protinus caput accenditur, & acerbus dolor inuadit. Quod fi per
os caput repurgare nobis confiliû extat, uel pilis, globulisq; ex eifdẽ medicamẽtis factis cõmanfis,
uel fuccis gargarozatis, uel unguẽtis ad os illinendû, quibus palatû & collumella illinuntur, uti
par eft. Hoc aût in loco illud in primis monendum, quæ ualẽtifsima in hûc usû præfidia
exiftût, non ftatim inter initia admouere, fed ab imbecillioribus aufpicari. Quin etiam ualida ipfa medicamẽta
dum leniû mixtura mitefcunt, mediocria fiunt : atque idcirco lacte muliebri recenti leuigans ipforum quædã,
& aqua, mox oleo dulci, deinde betæ fucco & anagallidis, quæ flotem cæruleum profett, uicifsim
utitur. Cæterum fefe frequẽter ufum melanthio fuiffe intra nares indito Galenus memoriæ prodidit. facili
fane parata medicamento, in-| terim acri aceto pridie macerans, deinde poftridie cum aceto rurfus læuigans, &
in nares per foramina infundẽs : aut ægrotum id furfum trahere præcipiẽs : interim oleo uetere
illud ipfum læuigans, fimiliterque utens. Quod fi cupiditas incefferit elaterio uti, eo diligenter contrito, &
per harundinem infufflato, ægro ipfum attrahere iuffo, atque deinde deorfum pronuere, quo uidelicet coactus liquor
deftillet, uti poteris.
Poteft & in hunc modum ερρινον parari, quod multam humiditatem educet, comitialibus
bene faciet, & capitis dolori, & iis, qui longa lippitudine infeftantur. Melanthii drachmas octo, falis ammoniaci,
elaterii, utriufque drachma : trita, & in tenuifsimum pollinem redacta, oleo ficyonio, aut unguento irino, uel cyprino
excipito, ut cerati crafsitudinem acquirant, & in corneam pyxidem ad ufum reponito : ufus tempore nares illinito,
iubetoq; ut furfum attrahat. Aliud citra dolorem & moleftiam purgans. cydamini ficci drachmæ octo, iridis, ficiliquus,
nitri rubri drachma, (Actuarius elaterio ufus eft) diligẽter contrita per harundinem infufflato : admonens eos,
qui utuntur, ut furfum rapiant, deinde deorfum nutent, ut collectus humor defluat. Aliud. cumini quantum tribus digitis
comprehendi poteft, myrrhæ fabæ inftar, cucumeris fylueftris medullæ duplicata portione trita &
lacte muliebri mixta in collyria redigito, utrique nariû demittito, atque attrahere iubeto, deinde emungere. hoc
etiam aurium dolori benefacit. Aliud, cucumeris agreftis foliorum fuccus naribus inftillatur. & ipfe priuatim, &
cum betæ decocto, aut fucco. Aliud. cidaminis fucci cyathi duo, hederæ foliorû fucci cyathus unus, peucedani
obolus unus, elaterii tantudem : uitreo uafe reponuntur, quum ufus exigit, lacte muliebri diffolutum naribus infunditur.
FINIS