|
FICINUS Marsilius Commentarium Marsilii Ficini Florentini in Convivium Platonis de Amore (1469) ORATIO QUARTA |
Quamquam Iohannes Cavalcantes sua nos diligentia longis disputationum ambagibus liberavit, Aristophanis tarnen sententia, verbis obscurissimis involuta, enodationem adhuc aliquam lucemque requirit. Est, inquit Aristophanes, amor pre ceteris diis summopere generi humano beneficus, curator et tutor hominum atque medicus. Oportet primum, qualis hominum quondam natura fuerit, queve illius passiones animadvertere. Neque enim qualis nunc est, olim erat, sed longe diversa. Principio tria hominum erant genera, non solum que nunc duo, mas et femina, verum etiam tertium quoddam aderat ex utrisque compositum. Preterea, integra erat cuiusque hominis speties atque rotunda, dorsum et latera circulo habens, manus quatuor et paria manibus crura, vultus item duos tereti cervice connexos et omnino consimiles. Masculinum genus sole genitum erat, femininum terra, luna promiscuum. Unde elato erant animo robustoque corpore. Quare cum diis pugnare tentabant et in celum adscendere. Ideo Jupiter singulos in longum secuit, duosque fecit ex uno, instar eorum qui ova in longum capillo secant. Atque iterum si fastu in deos insanire videantur, minatus est eos rursus se similiter partiturum. Postquam natura hominum ita divisa fuit, quisque sui dimidium cupiebat. Igitur concurrebant iactisque circum brachiis se invicem complectebantur, redigi in priorem habitum affectantes. Propterea fame et torpore defecissent, nisi deus congressui modum imposuisset.
Hinc utique mutuus hominibus innatus est amor, prisce nature conciliator, annitens unum ex duobus efficere hominumque
nature mederi. Est enim quisque nostrum dimidium hominis utpote sectus, quemadmodum pisciculi qui psecte et aurate vocantur
scissi ex uno duo efficiuntur. Querit autem sui quisque dimidium. Quotiens itaque dimidium suum alicui cuiuscumque sexus
avidus sit occurrit, vehementissime concitatur, ardenti inheret amore neque momentum quidem patitur ab illo seiungi. Totius
itaque reficiendi cupido nixusque amoris nomen accepit. Qui nos presenti in tempore summopere iuvat, dum in sui dimidium
olim amissum quemque conducit et in posterum spem summam inicit nobis deum pie colentibus in veterem figuram restituendo
medendoque se nos beatissimos effecturum.
Hec Aristophanes et alia narrat per multa, monstris portentibusque similia, sub quibus quasi velaminibus quibusdam divina mysteria latere putandum. Mos enim erat veterum theologorum sacra ipsorum puraque arcana, ne a prophanis et impuris polluerentur, figurarum umbraculis tegere. Nos gutem que in figuris superioribus et aliis describuntur singula exacte ad sensum pertinere non arbitramur. Nam et Aurelius Augustinus non omnia inquit, que in figuris finguntur, significare aliquid putanda sunt. Multa enim propter illa que significant ordinis et connexionis gratia sunt adiuncta. Solo vomere terra proscinditur sed, ut hoc fieri possit, cetera quoque huic aratri membra iunguntur. Que igitur nobis exponenda proponitur, hec est summa.
Homines quondam tres sexus habebant, masculinum, femininum, promiscuum, solis, terre, luneque filios. Erant et integri. Sed propter superbiam, cum deo equare se vellent, scissi in duo sunt, iterum si superbiant, bifariam discindendi. Sectione facta, dimidium amore ad dimidium trahitur, ut integritatis restitutio fiat. Qua completa, beatum genus hominum est futurum.
Summa vero nostre interpretationis erit huiusmodi. Homines, id est, hominum anime. Quondam, id est, quando a deo
creantur. Integre sunt, duobus sunt exornate luminibus, ingenito et infuso. Ut ingenito equalia et inferiora, infuso superiora
conspicerent. Deo equare se voluerunt. Ad unicum lumen ingenitum se reflexerunt. Hinc divise sunt. Splendorem
infusum amiserunt, quando ad solum ingenitum sunt converse statimque in corpora cecidere. Superbiores facte iterum
dividentur, id est, si naturali nimium confidant ingenio, lumen illud ingenitum et naturale quod restitit quodammodo
extinguetur. Tres sexus habebant. Mares sole, femine terra, promiscue luna genite. Dei fulgorem alie secundum fortitudinem
que mascula est, alie secundum temperantiam que femina, alie secundum iustitiam que promiscua, susceperunt. He tres in
nobis virtutes aliarum trium quas deus habet sunt filie. Sed in deo tres ille, sol, luna, terra, in nobis mas, femina,
promiscuum, nuncunpantur. Sectione facta, dimidium amore ad dimidium trahitur. Anime iam divise et immerse corporibus,
cum primum ad annos adolescentie venerint, naturali et ingenito lumine quod servarunt, ceu sui quodam dimidio excitantur
ad infusum illud divinumque lumen olim ipsarum dimidium, quod cadentes amisere, studio veritatis recipiendum. Quo recepto
jam integre erunt et dei visione beate. Hoc igitur erit interpretationis nostre compendium.
Corpus cum ex materia constet et quantitate et ad materiam suscipere, ad quantitatem dividi extendique pertineat atque ipsa susceptio et divisio passiones sint, consequens est ut suapte natura passioni tantum sit et corruptioni subiectum. Si qua vero actio corpori competere videatur, non in quantum corpus est agit, sed in quantum ilii vis quedam quodammodo incorporea et qualitas inest, ut ignis mole caliditas, in aque materia frigus, in corpore nostro complexio. Ex quibus certe qualitatibus operationes corporum proficiscuntur. Non enim quia longus aut latus aut profondus est ignis, sed quia calidus calefacit. Neque qui extensior ignis calefacit magis, immo propter dispersionem minus, sed qui calidior. Cum igitur virium et qualitatum beneficio operationes proveniant ac vires ipse et qualitates ex materia et quantitate non constent, licet in materia quantitateque sint, sequitur ut pati ad corpus, agere ad aliquid incorporale pertineat. Vires utique iste instrumenta quidem sunt operandi. Ipse vero per se nequaquam sufficiunt ad operandum, quia non sufficiunt ad existendum. Quod enim in alio iacet seque ipsum substentare non potest, ab alio certe dependet. Quo fit ut qualitates, quia a corpore necessario e substinentur, ab aliqua superiori substantia que neque corpus sit neque in corpore iaceat, fiant atque regantur. Huiusmodi anima est, que corporibus presens et insidens, ipsa se substinet et qualitatem vimque complexionis corporibus tribuit, per que tamquam instrumenta in corpore et per corpus varias operationes exercet.
Hinc generare, nutrire, augere, currere, stare, sedere, loqui, artis opera fabricare, sentire, intelligere homo asseritur.
Omnia vero hec anima ipsa facit. Ideoque anima erit homo. Si generare, augere nutrire hominem dicimus, anima tamquam pater
et artifex corporis ipsum gignit, auget atque nutrit. Si stare, sedere, loqui, anima corporis membra substinet, flectit
et vibrat. Si fabricare, currere, anima manus porrigit et pro arbitrio torquet, pedes agitat. Si sentire, anima per sensum
instrumenta quasi phenestras et foramina exteriora corpora percipit. Si intelligere, anima per se ipsa sine aliquo corporis
instrumento veritatem assequitur. Omnia igitur quecumque homo facere dicitur animus ipse facit, corpus patitur. Quapropter
homo solus est animus ; corpus autem hominis opus et instrumentum. Eo maxime quod animus operationem eius potissimum,
intelligentiam scilicet, sine ullo corporis instrumento exercet, cum res per illam incorporales intelligat, per corpus
vero sola corporalia cognoscantur. Itaque si animus per se agit quicquam, per se cette est et vivit ; vivit autem sine
corpore, quod sine corpore operatur. Si per se est, esse sibi quiddam proprium convenit corpori non commune ; propterea
potest proprium sibi seorsum a corporis mole sortiri hominis cognomentum. Quod sane nomen, quia de unoquoque nostrum per
omnem vitam dicitur, quisque enim in omni etate vocatur homo, ideo aliquid significare videtur quod stabile permanet.
Corpus iugiter fluit crescendo, decrescendo, resolutione continua, liquefactione, calore vicissim et frigore permutatum.
Anima semper eadem permanet, quod liquido nobis ostendit veritatis inquisitio, bonique voluntas semper eadem et firma
memorie conservatio. Quid ergo usque adeo demens erit, ut hominis apellationem in nobis firmissimam corpori fluenti semper
et undique permutato potius quam animo stabilissimo tribuat ? Ex his perspicuum esse potest, cum homines Aristophanes
nominavit, more platonico animas nostras significavisse.
CAPUT IV
Quod anima creata est duo bus ornata luminibus et quare in corpus descendit.
Porro anima statim ex deo nata, naturali quodam instinctu in eum, parentem suum, convertitur, quemadmodum ignis in terra superiorum vi genitus confestim nature impetu ad superiora dirigitur. Conversa in eum, eius radiis illustratur. Sed primus hic fulgor in anime substantia per se prius informi receptus, fit obscurior, atque ad illius tractus capacitatem proprius ipsi et naturalis evadit. Ideoque per eum utpote sibi equalem se ipsam et que infra se sunt, id est, corpora omnia, anima videt quidem, deum vero et alia superiora non videt. Sed per primam hanc scintillam deo facta propinquior, aliud ierum clarius accipit lumen quo etiam superna cognoscat. Lumen igitur habet geminum. Naturale alterum e sive ingenitum, divinum alterum et infusum. Quibus una coniunctis ceu duabus alis per sublimem pervolare valeat regionem. Ac si divino illo semper uteretur, semper divinis hereret, terra rationalibus esset animalibus vacua.
Ceterum divina providentia decretum est, ut animas sui ipsius sit domina possitque turn utroque simul lumine uti tum
altero. Hinc fit ut, natura duce, ad proprium sui lumen conversa pretermisso divino seipsam viresque suas que ad fabricam
corporis spectant, animadvertat cupiatque vires huiusmodi in fabricandis corporibus exequi. Hac, ut aiunt, cupiditate
gravata descendit in corpus, ubi generandi, movendi et sentiendi vires exercet suaque presentia terram, infimam mundi
sedem, exornat. Que ideo ratione carere non debuit, nequa pars mundi esset rationalium viventium presentia destituta,
quemadmodum et illius auctor, ad cuius similitudinem mundus factus est, totus est ratio. Cecidit autem animus noster in
corpus, cum, pretermisso divino, solo usus est lumine ac se ipso cepit esse contentus. Solus deus cui deest nihil, supra
quem nihil est, se ipso contentus, permanet, sibi sufficiens. Quapropter deo se parem fecit tunc animus cum se solo voluit
esse contentus, quasi non minus quam deus sibi ipsi sufficeret.
CAPUT V
Quot viis anima ad Deum redit.
Hanc plane superbiam, causam fuisse Aristophanes inquit, ut animus qui natus est integer secaretur, id est ex geminis
luminibus, altero post hac uteretur, alterum vero negligeret. Hic in corporis barathrum ceu Letheum flumen immersus suiquemet
ad tempus oblitus sensibus et libidine, quasi satellitibus et tyranno, raptatur. Verum adulto corpore, purgatis sensuum
instrumentis, conferente doctrina, paulum resipiscit. Ubi naturalis emicat fulgor, naturaliumque rerum ordinem indagat.
Qua investigation architectum ingentis huius machine aliquem esse persentit. Eum et videre cupit et possidere. Ille solo
divino splendore conspicitur. Ideo mens proprie lucis indagine ad divinam lucem recuperandam vehementissime instigatur.
Instigatio vero appetitioque huiusmodi verus est amor, quo duce dimidium hominis alterum, alterum eiusdem dimidium concupiscit,
quia naturale lumen quod animi dimidium est, lumen illud divinum, quod alterum eiusdem dimidium dicitur, olim neglectum,
accendere rursus in animo nititur. Atque id est quod in epistola ad Dionysium inquit Plato : Humanus animus affectai
qualia divina sint intelligere, aspiciens in ea que sibi cognata sunt.
Verum cum deus lucem suam infudit in animum, ad id potissimum eam accommodavit ut homines ad beatitudinem que in ipsius
possessione consistit perduceret. Ad han quatuor virtutibus ducimur : prudentia, fortitudine, iustitia, temperantia Prudentia
primo beatitudinem nobis ostendit. Tres file virtutes relique, quasi vie tres ad beatitudinem ducunt. Scintillam itaque
suam in varus animis deus ad finem huiusmodi varie temperat, ita ut prudentia duce, aliiper fortitudinis, alii per iustitie,
alii per temperantie officia suum repetant auctorem. Nempe aliii huius muneris gratia, pro dei cultu, pro honesto, pro
patria pericula mortemque forti animo subeunt. Mil sic vitam iuste instituunt ut nec iniuriam cuiquam inferant neque inferri
pro viribus sinant. Alii vigilia, inedia, labore libidines domant. Hi tribus quidem procedunt callibus, sed ad eumdem
beatitudinis finem, prudentia hunc illis monstrante, pervenire conantur.
Proinde tres iste virtutes in dei quoque ipsius prudentia continentur. Harum desiderio accensi hominum animi per earum officia ad eas cupiunt pervenire. Illis herere perpetuoque potiri. Fortitudinem hominum masculam propter robur et audaciam nuncupamus. Temperantiam, feminam, propter remissum quemdam et frigidiorem desiderii habitum miteque ingenium. Iustitiam, prosmicuam. Feminam quidem prout innocentia sua iniuriam infert nemini. Masculam vero prout aliiss inferri non sinit et severiori censura in homines iniquos animadvertit. Quia vero maris dare, femine suscipere proprium est, iccirco solem qui lumen a nullo accipiens exhibet omnibus, marem vocamus. Lunam, que accipiens a sole, dat elementis, a dando et accipiendo, promiscuam. Terram, cum accipiat quidem ab omnibus, tribuat nulli, feminam nuncupamus. Quamobrem sol, luna, terra, Fortitudo, Iustitia, Temperantia, merito maris, promiscui, femine signantur cognomine. Atque ut excellentiorem Deo apeilationem exhibeamus, virtutes istas in illo, solem, lunam, terram, in nobis masculinum sexum dicimus, promiscuum, femininum. Quibus autem lux illa divina a dei sole cum fortitudinis affectu in sui ortu fuit infusa, ils masculam dicimus lucem fuisse concessam. Quibus a dei luna cum affectu iustitie, promiscuam. Quibus a dei terra, cum affectu temperantie, feminam.
Lucem illam infusam atque divinam statim ad naturalem reflexi negleximus. Altera ergo posthabita, servavimus alteram.
Ubi dimidium nostri tenemus, dimidium pretermisimus. Certo vero etatis tempore a naturali lumine ducti, divinum affectamus
quidem omnes, sed diverso modo diversi ad eius adeptionem procedimus. Per fortitudinem, qui a dei fortitudine illud olim
cum affectu fortitudinis acceperunt. Per iustitiam alii temperantiamve similiter. Denique suum illud dimidium quisque,
ut acceperat, querit, et alii per masculam quidem dei lucem amissam olim iam recuperatam dei volunt mascula fortitudine
perfrui, alii per promiscuum lucem similiter virtute promiscua, alii per femininam eodem pacto. Munus profecto tantum
hi consecuntur qui, postquam adulta etate scintilla in ipsis naturalis eluxit, eam non esse ad divina iudicanda sufficientem
existimant, ne scintille naturalis inditio aut animarum aut corporum affectus divine tribuant maiestati putentque illam
non esse corporibus animisve prestantiorem. In quo sane plerique errasse traduntur. Qui in divinorum investigatione ingenio
naturali confisi aut deum non esse dixerunt, ut Diagoras, aut dubitaverunt ut Protagoras, aut corpus iudicaverunt, ut
Epicurei, Stoici, Cirenaici aliique permulti, aut animam quamdam, ut Marcus Varro, M. Manilius, aliique nonnulli. Hi tamquam
impii non modo divinum lumen olim neglectum non recuperaverunt, sed et naturale propter eius abusum depravavere. Quod
depravatum est, fractum non iniuria scissumque putatur. Ideo illorum animi, qui tamquam superbi et fastu tumidi suis confidunt
viribus, secantur, ut ait Aristophanes, iterum, cum etiam naturale lumen, quod illis erat reliquum, opinionibus falsis
obscurant et moribus iniquis extinguunt. Itaque naturali lumine recte utuntur quicumque mancum illud et mutilatum esse
recognoscentes ad naturalia iudicanda sufficere quodammodo arbitrantur. Ad ea vero que supra naturam sunt, sublimiori
lumine opus esse putantes, exactissima quadam animi purgatione ita se preparant ut divina lux iterum Mis effulgeat, cuius
radiis recte de deo sentient et in pristinam illam integritatem restituentur.
Amor animas reducit in celum, beatitudinis distribuit gradus, gaudium largitur eternum.
Hunc vos, convive o prestantissimi, deum, quem pre ceteris diis generi humano beneficum esse Aristophanes ait, omni sacrificiorum
genere vobis propitium facite. Hunc pus precibus invocate, hune toto corde capessite. Hic animos sua beneficentia primum
ad celestem ducit mensam ambrosia et nectare abundantem, deinde singulos singulis accommodat sedibus, postremo suaviter
detinet in eternum. Nulli enim celum repetunt, nisi qui celorum regi placuerunt. Placent ilii, qui eum summopere diligunt.
Cognoscere quidem ilium vere omnino presenti in tempore impossibile est. Vere autem amare quoquomodo cognitum et possibile
est et facile. Qui deum cognoscunt non dum illi placent nisi cognitum diligant. Qui cognoscunt et diligunt, non quia cognoscunt
sed quia diligunt amantur a deo. Nos enim non eos qui noverint, sed qui nos amaverint caritate complectimur. Multos namque
qui nos cognoscunt hostes habemus. Quod ergo nos celo restituit non dei cognitio est, sed amor.
Discumbentium preterea ordo in mensa celesti diversos sequitur gradus amantium. Nam qui deum excellentius dilexerunt dapibus excellentioribus ibi vescuntur. Nempe qui per opera fortitudinis, dei fortitudinem coluere ea ipsa fruuntur. Qui iustitiam vero, iustitia. Temperantia similiter, qui temperantiam. Atque ita variis divine mentis ideis et rationibus varii animi pro vario amoris raptu fruuntur. Toto autem deo fruuntur omnes, quia totus in singulis est ideis. Sed deum totum prestantius possident, qui eum in prestantiori idea conspiciunt. Quisque vero ea dei virtute potitur quam dilexit. Ideo livor, ut Plato inquit in Phedro, abest a divino choro. Cum enim omnium iocundissimum sit re amata potiri, quilibet in eo potiundo quod amat contentus plenusque vivit. Quippe si amatores duo delitiarum suarum compotes fiant, uterque in amati sui possesione quiescet ; neque curam quidem ullam habebit, num alter pulchriori potiatur amato.
Quapropter amoris beneficio factum est ut in diversis felicitatis gradibus portione sua quilibet sine ulla invidia sit contentus. Fit etiam ut sine ulla sacietate animi iisdem vescantur dapibus in eternum. Ut enim oblectentur convive, non epule, non vina sufficiunt, nisi faines sitisque ad vescendum alliciant ac tam diu oblectatio quam diu et aviditas permanet. Aviditatem vero quis amorem quemdam esse negaverit ? Eternus igitur amor, quo semper in deum afficitur animus, efficit ut deo semper tamquam novo spectaculo gaudeat. Amorem hunc eadem dei bonitas semper accendit in animo que et beatum facit amantem.
Tria igitur ut brevi complectar amoris beneficia collaudabimus quod nos olim divisos in integrum restituendo reducit
in celum, quod suis quemque collocat sedibus facitque omnes in illa distributione quietos, quod omni expulso fastidio,
suo quodam ardore oblectamentum quasi novum iugiter accendit in animo redditque ilium blanda et dulci fruitione beatum.